Kỹ thuật pha thuốc cho người bệnh

Nhận định chung

Kỹ thuật pha thuốc là một trong những kỹ thuật cơ bản trong phần chuẩn bị thuốc cho người bệnh. Trên thị trường hiện nay, thuốc tiêm được đóng gói trong hai dạng: ống và lọ. Thuốc ống chỉ sử dụng một liều dưới dạng lỏng. Thuốc ống có nhiều thể tích khác nhau từ 1ml - 10ml hay có thể lớn hơn. Ống thuốc được làm bằng thủy tinh và có một chỗ thắt ở cổ ống thuốc để bẻ ống. Một vòng tròn màu xung quanh cổ ống thuốc là nơi có thể bẻ ống thuốc dễ dàng. Thuốc được rút ra khỏi ống thuốc bằng bơm tiêm và kim với khẩu kính nhỏ nhờ động tác kéo nòng trong tạo áp lực hút trong bơm tiêm.

Lọ thuốc là một vật chứa thuốc dạng lỏng hay dạng bột được sử dụng cho một liều hay nhiều liều và có một nắp cao su ở trên. Trên phần cao su có một nắp bằng kim loại hoặc bằng nhựa bảo vệ cho đến khi thuốc đó được sử dụng. Trên nhãn thuốc có ghi rõ loại và lượng dung môi dùng để pha thuốc. Nước muối sinh lý và nưôc cất vô trùng là những dung môi thường dùng để pha thuốc.

Một số lọ thuốc chứa dung môi pha thuốc trong khoang trên và thuốc bột trong khoang dưới, hai khoang này cách biệt bằng một nút chặn cao su. Khi chuẩn bị pha thuốc, điều dưỡng chỉ cần ấn nhẹ vào phần trên của lọ thuốc để đánh bật nút chặn cao su xuống thì phần đung môi và phần thuốc bột sẽ hòa tan vào nhau. Khác với rút thuốc ống, rút thuốc lọ là hệ thông kín, vì vậy cần bơm khí vào lọ để việc rút thuốc ra được dễ dàng.

Điều dưỡng cần phải biết rõ quy trình pha thuốc và thận trọng trong thao tác để có được một bơm tiêm thuốc không bị nhiễm khuẩn và không làm giảm liều lượng của thuốc.

Lý thuyết liên quan

Khái niệm cơ bản

Bơm tiêm:

Bơm tiêm bao gồm một nòng ngoài hình trụ, phần đầu được thiết kế khớp với đốc kim tiêm, và nòng trong là pittông. Mỗi bơm tiêm được đóng gói vô khuẩn có kim tiêm hoặc không có kim tiêm trong bao bì nhựa hoặc giấy. Bơm tiêm chỉ sử dụng một lần, tuyệt đốì không tái sử dụng trong kỹ thuật tiêm thuốc cho người bệnh.

Bơm tiêm được chia làm hai loại: Non - Luer - Lok và Luer - Lok. Bơm tiêm Non – Luer - Lok sử dụng kim tiêm trượt gắn vào đầu bơm tiêm. Bơm tiêm Luer- Lok sử dụng kim tiêm đặc biệt có thể vặn xoắn để gắn vào đầu bơm tiêm để tránh kim tiêm bị tuột ra khỏi đầu bơm tiêm.

Có nhiều cỡ bơm tiêm khác nhau từ 1ml đến 60mL Bơm tiêm 1ml đến 30ml thường được dùng cho các loại thuốc đường tĩnh mạch. Bơm tiêm 1ml đến 3ml được dùng trong tiêm bắp và tiêm dưối da. Trên thân bơm tiêm có vạch nhỏ chia theo ml hoặc đơn vị. Bơm tiêm chia theo đơn vị được dùng trong tiêm insulin. Điều dưỡng cần xác định bơm tiêm phù hợp tùy theo loại thuốc và đường tiêm.

Kim tiêm:

Kim tiêm được đóng gói vô khuẩn riêng biệt hoặc đóng gói cùng với bơm tiêm. Một kim tiêm gồm có ba phần: đốc kim, thân kim và mặt vát kim. Đốc kim dùng để gắn với đầu bơm tiêm, thân kim nối liền với đốc kim, mặt vát kim rất sắc nhọn, sắc để tạo vết đâm nhỏ khi xuyên kim qua da người bệnh và chỗ xuyên kim này nhanh chóng khít lại khi rút kim ra nhằm không cho thuốc hay máu chảy ra ngoài. Cả ba phần của bơm tiêm phải được giữ vô khuẩn, để tránh kim tiêm bị nhiễm khuẩn, điều dưỡng luôn gắn kim có đậy nắp vào bơm tiêm an toàn.

Có nhiều cỡ kim khác nhau, cỡ kim được chia theo khẩu kính (đường kính trong của kim) và chiều dài của thân kim. Chiều dài của kim từ 1cm đến 7,5cm, điều dưỡng chọn chiều đài kim tùy theo vị trí tiêm và trọng lượng người bệnh. Đối với người bệnh gầy hay trẻ em chọn kim có chiều đài ngắn hơn, dùng kim dài từ 2,5cm đến 4cm để tiêm bắp, dùng kim dài từ 1cm đến l,5cm để tiêm dưới da hay tiêm trong da. Kim pha thuốc thường dùng có khẩu kính từ 19G đến 20G. Việc chọn kim theo khẩu kính cần lưu ý kim có khẩu kính càng nhỏ thì đường kính trong của kim càng lớn. Chọn kim có khẩu kính nào tùy thuộc vào độ đậm đặc hay tính dính của thuốc.

Nguyên tắc điều dưỡng cần biết khi pha thuốc

Cần biết rõ liều lượng và tính chất thuốc trước khi chuẩn bị thuốc. Nếu tiêm một liều lượng lớn thuốc vào cơ thể người bệnh có thể gây ra tác dụng phụ, đau, và tổn thương mô.

Nắm rõ đường tiêm, xác định cấu trúc giải phẫu của vị trí tiêm trên người bệnh để quyết định vùng tiêm phù hợp với liều lượng thuốc. Việc xác định chính xác này sẽ giảm thiểu những tai biến do tiêm thuốc gây ra như tổn thương mô, thần kinh, mạch máu.

Đảm bảo lựa chọn cỡ kim thích hợp cho từng đường tiêm và vị trí tiêm.

Đọc kỹ hưống dẫn sử dụng trưóc khi pha thuốc để rút đúng lượng nước pha tiêm để pha thuôc tùy theo từng loại thuốc.

Mỗi phiếu thuốc chỉ ghi một loại thuốc.

Tuân thủ nguyên tắc vô khuẩn trong quá trình pha thuốc và rút thuốc.

Tay điều dưỡng chỉ được chạm vào nòng ngoài của bơm tiêm và đốc kim.

Không được để vát kim, thân kim, thân pittông chạm vào vật không vô trùng.

Khi rút thuốc, giữ bơm tiêm ở ngang tầm mắt, một góc 90° để đảm bảo lấy được đúng lượng thuốc và để đuổi được hết khí.

Các bưóc tiến hành

Sao phiếu thuốc

Sao y lệnh thuốc từ hồ sơ vào phiếu thuốc với nội dung như sau:

Tên người bệnh.

Tên thuốc, hàm lượng.

Liều lượng thuốc.

Đường dùng thuốc.

Thời gian dùng thuốc.

Kiểm tra thuốc

Kiểm tra nhãn thuốc: tên thuốc, hàm lượng, đường dùng, hạn sử dụng.

Nhìn toàn diện ống thuốc và lọ thuốc: kiểm tra chất lượng thuốc, sự nguyên vẹn của thuốc.

Rửa tay

Rửa tay theo quy trình rửa tay nội khoa.

Chuẩn bị dụng cụ

Soạn khay dụng cụ gồm:

Bơm tiêm.

Kim pha thuốc.

Bình kền sát khuẩn da.

Hộp bông cầu cồn.

Hộp bông cầu khô.

Ống nước cất pha thuốc.

Hộp chống shock.

Găng tay sạch

Túi rác y tế.

Hộp đựng vật sắc nhọn.

Chai dung dịch rửa tay nhanh.

Rút dung dịch pha thuốc

Kiểm tra ống nước pha tiêm (nước cất) và lọ thuốc lần 2

Búng nhẹ đẩu ống nước pha tiêm cho đến khi nước từ trên cổ ống xuống hết thân ống.

Sát trùng cổ ống thuốc bằng bông cầu cồn.

Mở nắp lọ thuốc, để lộ phần cao su, sát khuẩn nắp cao su bằng bông cầu cồn.

Bẻ ống nước pha tiêm bằng bông cầu khô hoặc gạc.

Rút nước pha tiêm vào bơm tiêm (số lượng tùy theo tùhg loại thuốc).

Bơm nước pha tiêm vào lọ để hòa tan thuốc

Đâm kim vào giữa nắp cao su theo huớng từ 45° sau đó dựng theo hướng 90°.

Bơm nước pha tiêm vào lọ thuốc, rút khí trả iại bơm tiêm.

Rút kim ra, lắc đểu thuốc theo chiều ngang.

Rút thuốc đã hoà tan vào trong bơm tiêm

Dùng bơm tiêm đang có khí, đâm lại vào lọ thuốc, bơm khí vào lọ, để mặt vát kim ngập trong thuốc, rút hét thuốc trong lọ ra.

Kiểm tra thuốc lần 3            .

Xử lý rác

Vứt lọ thuốc vào trong rác y tế và ống nước pha tiêm vào trong hộp đựng vật sắc nhọn.

Chuẩn bị tiêm thuốc cho người bệnh

Thay kim tiêm, cỡ kim thích hợp tùy theo từng đường tiêm.