Tiếp cận bệnh nhân rối loạn tâm thần

2016-01-16 01:37 PM

Các yếu tố môi trường và xã hội luôn được coi là những yếu tố quan trọng sống còn trong sự cân bằng tâm thần ở mỗi cá nhân. Không có sự va chạm với môi trường thì cũng không cố bệnh được xã hội thừa nhận.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Rối loạn tâm thần là những tổn thương chức năng do rối loạn của một hoặc nhiều yếu tố có liên quan với nhau: (1) chức năng sinh học, (2) thích ứng tâm lý cơ năng, (3) hành vi tập thành và (4) điều kiện môi trường và xã hội. Mặc dù tình huống lâm sàng ở từng thời điểm cho thấy lĩnh vực rối loạn chức năng chủ yếu song chế độ chăm sóc phù hợp đối với người bệnh đòi hỏi phải tiếp cận đánh giá đúng mức tất cả các yếu tố.

Chức năng sinh học

Những rối loạn tâm thần có nguồn gốc sinh học có thể là thứ phát sau một bệnh cơ thể nhất định hoặc do những rối loạn sinh hoá ở não. Có rất nhiều rối loạn tâm thần (ví dụ loạn thần, trầm cảm, hoang tưởng, sảng, lo âu) cũng như các triệu chứng không đặc trưng do bệnh thuộc thể não hoặc bắt nguồn từ mất cân bằng trao đổi chất ở não do một bệnh nào đó, do rối loạn sinh hoá (thường là rối loạn chức năng dẫn truyền thần kinh), suy dinh dưỡng hoặc tác nhân độc.

Chức năng dẫn truyền thần kinh có liên quan đến đa số các rối loạn tâm thần. Thiếu hụt cholin có trong một số dạng sa sút trí tuệ, mất cân bằng adrenalin đóng vai trò quan trọng trong một số bệnh loạn thần. Những cơ chế cùa serotonin giữ vị trí đáng kể trong các rối loạn cảm xúc, kích động, tự kỷ, các rối loạn lo âu, đặc biệt là những rối loạn ám ảnh cưỡng chế.

Kém thích ứng tâm lý cơ năng

Kém thích ứng tâm lý cơ năng liên quan đến nhũng biến đổi tâm lý bên trong và thường được điều trị bằng liệu pháp tâm lý. Có rất nhiều dạng liệu pháp tâm lý: động viên, phân tích, nhận thức, thuyết phục, giáo dục hoặc kết hợp một số phương pháp với nhau. Ngoài ra chiều sâu, khoảng thời gian, cường độ và tần suất của các buổi liệu pháp tâm lý cũng khác nhau.

Hành vi tập thành

Hành vi tập thành là một phần của cơ chế sinh bệnh trong tất cả các rối loạn tâm thần. Ví dụ, trong rối loạn cơ thể, người bệnh có thể hiều được rằng bị yếu, mệt là cách duy nhất để được quan tâm chú ý. Việc thay đổi củng cố dương tính như vậy mang tính quyết định đối với thay đổi hành vi. Các rối loạn nhân cách cũng là những ví dụ về sai lầm trong việc tiếp nhận, học tập những mô hình hành vi phù hợp với xã hội xung quanh.

Điều kiện môi trường và xã hội

Các yếu tố môi trường và xã hội luôn được coi là những yếu tố quan trọng sống còn trong sự cân bằng tâm thần ở mỗi cá nhân. Không có sự va chạm với môi trường thì cũng không cố bệnh được xã hội thừa nhận. Những nhu cầu cấp bách của cuộc sống hàng ngày thúc đẩy sự phát triển của nhân cách ổn định song cũng thúc đẩy những biến đổi lệch chuẩn. Sự ảnh hưởng của sắc tộc đang thay đổi dẫn đen thay đổi quan niệm hành vi nào được chấp nhận và hành vi nào bị coi là lệch lạc. Thái độ văn hoá và các môi lo ngại cũng đóng vai trò then chốt trong việc tiếp nhận bệnh và việc chữa trị. Những thay đổi trong cách thức làm việc của cha mẹ cũng như trong học hành và trong cách thức lao động của những người mới trưởng thành tạo nên sự phức tạp và nhìn chung làm kéo dài thời giàn phụ thuộc già đình cũng như tăng thêm stress ở mỗi gia đình.

Bài viết cùng chuyên mục

Ngủ nhiều

Điều trị ngừng thở khi ngủ có thể gồm các biện pháp như giảm cân và điều hoà không khí qua mũi họng dưới áp lực liên tục trong thời gian ngủ.

Mê sảng, sa sút trí tuệ và các rối loạn nhận thức

Các rối loạn hành vi có xu hướng thường gặp ở những trường hợp dai dẳng, thường liên quan trực tiếp đến rối loạn nhân cách hoặc khả năng dễ bị tổn thương của hệ thần kinh trung ương

Các phương pháp điều trị rối loạn tâm thần

Trong hầu hết các trường hợp, điều trị tâm thần bao gồm cả sự tham gia tích cực của những người có vai trò quan trọng trong cuộc sống của người bệnh.

Rối loạn khí sắc

Trầm cảm có thể xuất hiện với góc độ là một phản ứng đáp lại tác động gây stress nào đó hoặc một tình huống cuộc sống nặng nề, thường là sự mất mát của bản thân.

Các rối loạn lo âu và rối loạn phân ly

Rối loạn hoảng loạn được đặc trưng bằng những cơn lo âu trầm trọng ngắn, hồi phục tái phát, khó dự đoán, kèm theo những biến đổi sinh lý. Cũng có thể ám ảnh sợ khoảng trống.

Các rối loạn đau dai dẳng

Thông thường những biến đổi giải phẫu là không hồi phục bởi lẽ nó phải chịu nhiều can thiệp với những hậu quả không mong muốn ngày càng gia tăng.

Những vấn đề tâm thần liên quan đến nằm viện và các rối loạn do dùng thuốc, phẫu thuật

Trong những trường hợp cực đoan, những vấn đề này có thể thúc đẩy bệnh nhân trốn viện, làm ngược lại chỉ dẫn về y tế.

Các rối loạn tâm thần ở người cao tuổi

Hội chứng tâm thần phổ biến nhất ở người già là sa sút trí tuệ (hội chứng não thực thể) với các mức độ khác nhau.

Stress và rối loạn thích ứng

Từng cá nhân có thể phản ứng lại với stress bằng trạng thái lo âu hoặc trầm cảm, phát hiện các triệu chứrig thực thể, chạy trốn hoặc uống rượu, bắt đầu các vụ áp phe hay một loạt các cách khác.

Phụ thuộc cần sa

Nhiều nghiên cứu về ảnh hưởng lâu dài của thuốc cho thấy những bất thường trong cành cây phổi. Viêm họng, viêm mũi liên quan tới việc sử dụng cần sa kéo dài cùng với bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.

Loạn ngủ

Cơn khiếp sợ khi ngủ là những kích thích đột ngột, kinh hoàng trong khi ngủ, thường gặp ở những cậu bé và cũng có thể ở người lớn. Nó hoàn toàn khác với cơn hoảng loạn khi ngủ.

Mất ngủ

Người bệnh có thể phàn nàn về việc khó vào giấc ngủ hoặc khó khăn trong việc duy trì giấc ngủ, có những khoảng thức giấc trong đêm hoặc thức dậy sớm hoặc kết hợp những hiện tượng đó.

Chẩn đoán các rối loạn do dùng thuốc

Những người có rối loạn stress sau sang chấn thường tự điều trị bằng nhiều loại thuốc khác nhau. Người sử dụng nhiều loại ma tuý khác nhau, kéo dài thường có hình ảnh teo não trên CT scan.

Các rối loạn dạng cơ thể

Dễ bị thương tổn ở một hoặc vài hệ thống cơ quan và tiếp xúc với những thành viên trong gia đình có các vấn đề dạng cơ thể sẽ đóng vai trò chủ yếu trong việc phát triển các triệu chứng.

Phụ thuộc và lạm dụng rượu (nghiện rượu)

Nghiện rượu là một hội chứng có hai pha: vấn đề ăn uống và phụ thuộc rượu. Vấn đề uống là việc sử dụng rượu lặp đi lặp lại, thường nhằm làm dịu lo âu.

Đánh giá tâm thần trong rối loạn tâm thần

Phỏng vấn gia đình về ứng xử của người bệnh với những người khác cũng có thể cung cấp thông tin quan trọng cho chẩn đoán, thậm chí có thể làm sáng tỏ bản chất của vấn đề.

Phụ thuộc các chất hỗn hợp và dung môi

Các kháng histamin trong một chừng mực nào đó gây sự ức chế hệ thần kinh trung ương do vậy nhiều khi nó được dùng như là một loại an dịu OTC. Trạng thái uể oải cũng thường thấy.

Các rối loạn tấn công: rối loạn tâm thần

Nhận biết được vấn đề này một phần là do sự nâng cao ý thức về quyền của phụ nữ và một phần là những người phụ nữ cũng hiểu rằng họ không được phép chấp nhận bị lạm dụng.

Phụ thuộc thuốc gây nghiện (opioid ma túy)

Để điều trị những trường hợp quá liều hoặc nghi quá liều có thể dùng naloxon 2 mg tiêm tĩnh mạch, nếu quá liều thì kết quả sẽ thể hiện rõ rệt trồng vòng 2 phút.

Tâm thần phân liệt và các rối loạn loạn thần khác

Các rối loạn tâm thần phân liệt là nhóm các hội chứng rối loạn tư duy, khí sắc và toàn bộ hành vi cũng như là kém chọn lọc kích thích.

Phụ thuộc các chất gây ảo giác (nghiện ma túy)

Điều trị pha cấp tính chủ yếu là giúp người bệnh tránh được những hành vi thất thường có thể dẫn đến chấn thương hoặc tử vong.

Phụ thuộc thuốc Phencyclidin

Các triệu chứng thực thể gồm chóng mặt, thất điều, rối loạn ngôn ngữ, rung giật nhãn cầu, co rút mí mắt trên với nhìn chằm chằm vào chỗ trống.

Rối loạn tâm thần tình dục

Đặc điểm chính của kích thích tình dục, là chúng thường có nguồn gốc tâm lý ban đầu, sự nghèo nàn về kinh nghiệm quan hệ tình dục khác giới sẽ càng củng cố đặc điểm này.

Rối loạn nhân cách

Rối loạn nhân cách được xem như là bảng ma trận của một số vấn đề tâm thần nặng nề. Ví dụ, dạng phân liệt, có liên quan đến phân liệt; dạng né tránh, có liên quan đến một số rối loạn lo âu.

Phụ thuộc Caffein

Một điểm chung khác giữa caffein và các chất kích thích khác là chúng lại làm nặng thêm các triệu chứng của tâm thần phân liệt bù trừ và bệnh nhân hưng trầm cảm.