Sỏi mật

Sỏi mật thường gặp hơn ở phụ nữ so với nam giới với tỷ lệ mới mắc tăng lên ở cả hai giới và tất cả các chủng tộc theo tuổi. Ở Mỹ, trên 10% nam giới và 20% phụ nữ bị sỏi mật ở tuổi 65; tổng số trên 20 triệu người. Mặc dù sỏi mật ít gặp hơn ở người da đen nhưng sỏi mật do huyết tán gặp ở trên 1/3 những bệnh nhân bị thiếu máu hồng cầu liềm. Người gốc Mỹ ở cả miền Nam và Bắc bán cầu có tỷ lệ cao bị sỏi mật cholesterol, có lẽ là vì thiên hướng di truyền. Khoảng 75% phụ nữ Pima trên 25 tuổi bị sỏi mật. Yếu tố béo phì là yếu tố nguy cơ của sỏi mật, đặc biệt ở phụ nữ và giảm cân nhanh đặc biệt ở những người béo phì làm tăng nguy cơ hình thành sỏi có triệu chứng. Tỷ lệ mới mắc của sỏi cũng cao ở những người bị bệnh Crohn, khoảng 1/3 số người bị tổn thương do viêm ruột cuối bị sỏi mật do rối loạn sự tiêu tan muối mật dẫn đến giảm độ hòa tan của mật. Tỷ lệ mới mắc sỏi mật cũng tăng ở những bệnh nhân bị đái tháo đường và ở những người bị xơ gan. Có thai cũng làm tăng nguy cơ sỏi túi mật và bệnh túi mật có triệu chứng.

Bệnh sinh của sỏi túi mật

Sỏi mật được xếp loại theo thành phần hóa học như sỏi có chứa chủ yếu cholesterol và chứa chủ yếu calci bilirubinat. Loại sau ít hơn 20% sỏi ở châu Âu hoặc Mỹ nhưng chiếm 30- 40% sỏi ở Nhật Bản.

Ba thành phần chiếm 80- 95% tổng toàn bộ chất rắn tan trong mật là muối mật liên hợp, lecithin và cholesterol. Cholesrol là sterol trung tính và lecithin là phospholipid; cả hai hầu như hoàn toàn không tan trong nước. Tuy nhiên, muối mật dạng kết hợp với lecithin có thể hình thành khối tập hợp (và những micel) đa phân tử hoặc những túi hòa tan cholesterol trong dung dịch nước. Sự thúc đẩy các tinh thể nhỏ có thể xảy ra bởi vì tăng tiết mật của cholesterol, khiếm khuyết hình thành các túi, quá nhiều các yếu tố thúc đẩy sự cấu tạo nhân của các tinh thể cholosterol (hoặc thiếu hụt các yếu tố chông tạo nhân), hoặc chậm làm rỗng túi mật.

Biểu hiện

Sỏi mật thường không có triệu chứng và được phát hiện một cách tình cờ trong quá trình chụp X quang thông thường, phẫu thuật, hoặc khám nghiệm tử thi. Nhìn chung không cần cắt túi mật để dự phòng ở người không có triệu chứng. Cuối cùng, các triệu chứng (đau bụng mật) gặp ở 10 - 25% bệnh nhân trong 10 năm. Sỏi mật có triệu chứng thường có khó chịu hoặc đau ở phần tư bụng trên đặc trưng (cơn đau sỏi mật). Những nguồn gốc khác của các triệu chứng cũng nên được xét đến. Điều trị thường được chỉ định cho sỏi mật có triệu chứng.

Bảng. Các bệnh của đường mật

Điều trị

Cắt túi mật qua soi ổ bụng đã trở thành cách điều trị được lựa chọn cho bệnh túi mật có triệu chứng. Chấn thương thành bụng là nhẹ nên có thể cho bệnh nhân về nhà trong 2 ngày sau khi làm thủ thuật và trở lại công việc trong vòng 7 ngày (thay cho nhiều tuần ở những bệnh nhân trải qua phẫu thuật cắt túi mật hở chuẩn mực). Thủ thuật này có thể thích hợp với hầu hết bệnh nhân, bao gồm cả những bệnh nhân bị viêm túi mật cấp. Nếu có những vấn đề bất thường xảy ra thì có thể chuyển sang phẫu thuật cắt túi mật mở thường qui. Tổn thương ống mật gặp ở 0,1% những trường hợp ngay cả khi do phẫu thuật viên có kinh nghiệm thực hiện. Sự tồn tại dai dẳng các triệu chứng sau cắt bỏ túi mật (hội chứng sau cắt bỏ túi mật) chỉ ra rằng có chẩn đoán nhầm, rối loạn chức năng ruột, sai sót về mặt kỹ thuật, sỏi ống mật chủ tái phát hoặc còn sót, co thắt cơ Oddi.

Các acid cheno và ursodeoxycholic là những muối mật được dùng đường uống tới 2 năm làm tan một số sỏi mật và có thể được xem xét ở những bệnh nhân từ chối phẫu thuật cắt túi mật qua nội soi ổ bụng. Liều 7mg/kg/ngày hoặc 8- 13mg/kg acid ursodeoxycholic theo những liều nhỏ hàng ngày. Thuốc có hiệu quả nhất ở những bệnh nhân túi mật còn chức năng được xác định bằng quan sát túi mật qua chụp túi mật đường uống (không thấy ở trên 15% bệnh nhân sỏi túi mật) và nhiều sỏi nhỏ lơ lửng. Ở một nửa số bệnh nhân, sỏi túi mật tái phát trong 5 năm sau khi ngừng điều trị.

Thủ thuật nghiền sỏi kết hợp với liệu pháp muối mật đối với những sỏi cản quang có đường kính < 20mm trước đây là thích hợp nhưng hiện không còn được sử dụng nữa ở Mỹ.