Phân mỡ: phân tích đặc điểm

2023-03-20 02:55 PM

Phân mỡ được định nghĩa một cách định lượng là có hơn 7g chất béo trong phân trong khoảng thời gian 24 giờ trong khi bệnh nhân đang ăn kiêng không quá 100 g chất béo mỗi ngày.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

 

Phân mỡ do kém hấp thu chất béo. Nó được định nghĩa một cách định lượng là có hơn 7g chất béo trong phân trong khoảng thời gian 24 giờ trong khi bệnh nhân đang ăn kiêng không quá 100 g chất béo mỗi ngày. Nó biểu hiện như tiền sử đi ngoài phân nhờn, có mùi hôi, để lại cặn dầu trong bồn cầu, tăng đầy hơi và giảm cân. Thông thường hơn 90% chất béo trong chế độ ăn uống hàng ngày được hấp thụ vào hệ tuần hoàn chung, nhưng bất kỳ khiếm khuyết nào trong quá trình này đều có thể làm giảm sự hấp thu này và dẫn đến tiêu chảy do mỡ.

Điều này có thể là do khiếm khuyết ở bất kỳ giai đoạn nào trong ba giai đoạn cần thiết cho quá trình tiêu hóa và hấp thụ chất béo đúng cách.

Giai đoạn phát triển. Giai đoạn này bao gồm quá trình thủy phân chất nền (chất béo) nhờ sự trợ giúp của enzyme tiêu hóa, sau đó là quá trình hòa tan chất béo với sự có mặt của muối mật.

Giai đoạn niêm mạc. Điều này cũng có thể được gọi là giai đoạn hấp thụ trong đó xảy ra sự hấp thu và tái ester hóa niêm mạc. Giai đoạn này bị khiếm khuyết trong bệnh celiac khi những thay đổi xảy ra trong cấu trúc niêm mạc.

Quá trình sau hấp thụ. Trong giai đoạn này, các chylomicron được hình thành và vận chuyển đến hệ thống bạch huyết.

Nguyên nhân

Viêm tụy mãn tính là nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh phân mỡ do lạm dụng ethanol. Nó gây ra phân mỡ do thiếu lipase tuyến tụy. Phân mỡ chỉ rõ ràng khi hơn 90% trường hợp suy tụy ngoại tiết xảy ra. Các nguyên nhân khác là xơ nang và tắc nghẽn ống tụy. Xơ gan và tắc mật có thể gây ra chứng phân mỡ nhẹ do thiếu nồng độ axit mật trong lòng ruột. Bệnh lý tương tự có thể thấy ở sự phát triển quá mức của vi khuẩn trong ruột non có thể làm mất liên hợp axit mật và thay đổi sự hình thành micelle, do đó làm suy yếu quá trình tiêu hóa chất béo. Sự phát triển quá mức của vi khuẩn có thể được nhìn thấy trong tình trạng ứ đọng từ một quai mù, túi thừa ruột non hoặc rối loạn nhu động, rất phổ biến ở người cao tuổi.

Kém hấp thu niêm mạc có thể do nhiều bệnh lý đường ruột, phổ biến nhất là bệnh celiac. Bệnh celiac được đặc trưng bởi sự teo nhung mao và tăng sản mật ở đoạn gần ruột non; những thay đổi niêm mạc này có thể gây ra tiêu chảy béo. Các nguyên nhân khác gây ra tình trạng kém hấp thu chất béo do thay đổi niêm mạc là bệnh sprue nhiệt đới, nhiễm mycobacterium avium intracellulare của niêm mạc ruột và AIDS.

Abetalipoproteinemia là một khiếm khuyết rất hiếm gặp của sự hình thành chylomicron và kém hấp thu chất béo thường thấy ở trẻ em. Giardia là một bệnh nhiễm trùng đơn bào cũng gây ra tình trạng kém hấp thu chất béo. Các nguyên nhân linh tinh khác là tiêu thụ neomycin, colchicine và cholestyramine. Amyloidosis và thiếu máu cục bộ ruột non mãn tính cũng có thể được coi là nguyên nhân gây phân mỡ.

Sự kém hấp thu chất béo sau niêm mạc có thể là kết quả của một tình trạng rất hiếm gặp gọi là giãn mạch bạch huyết ở ruột hoặc tắc nghẽn mạch bạch huyết mắc phải thứ phát sau chấn thương, bệnh tim gây tắc nghẽn niêm mạc. Trong những điều kiện này, có tình trạng kém hấp thu chất béo và mất protein qua đường ruột và có liên quan đến giảm bạch cầu lympho. Người ta thấy rằng sự hấp thụ carbohydrate và axit amin được bảo tồn.

Đánh giá đặc điểm

Khai thác tiền sử cẩn thận thường cung cấp manh mối cho các chẩn đoán có thể xảy ra và hướng dẫn bác sĩ lâm sàng thực hiện các xét nghiệm có nhiều khả năng đưa ra chẩn đoán xác định hoặc giúp thu hẹp chẩn đoán phân biệt đối với bệnh phân mỡ.

Đau bụng vùng thượng vị sẽ gặp ở bệnh nhân viêm tụy mãn tính. Vàng da sẽ thấy trong ứ mật. Chuột rút, đau bụng, chướng bụng và đầy hơi ngoài chứng phân mỡ sẽ gặp ở bệnh celiac và bệnh giardia.

Những phát hiện về thể chất liên quan đến phân mỡ còn hạn chế. Nên tiến hành kiểm tra kỹ lưỡng vùng bụng để loại trừ các khối có thể sờ thấy cùng với việc tìm kiếm các dấu hiệu của bệnh gan do rượu.

Có thể có bằng chứng về việc thiếu mỡ dưới da, lãng phí thời gian, các dấu hiệu gợi ý xơ gan giai đoạn cuối như ban đỏ lòng bàn tay và giãn mao mạch.

Các phát hiện khác được ghi nhận có thể là vàng da gợi ý tắc mật.

Vai trò của xét nghiệm và X quang là:

1. Xác nhận nhiễm mỡ.

2. Xác định loại phân mỡ.

3. Đánh giá các bệnh lý gây kém hấp thu chất béo.

Bệnh nhân nghi ngờ phân mỡ có thể được kiểm tra sự hiện diện của chất béo trong phân bằng bất kỳ phương pháp nào sau đây:

Nhuộm đột ngột một mẫu phân đồng nhất ngẫu nhiên.

Steatocrit là một phép đo định lượng chất béo theo tỷ lệ của toàn bộ mẫu phân đồng nhất được ly tâm. Mức axit steatocrit tại chỗ (bình thường dưới 10%) đã được báo cáo là có độ nhạy 100% và độ đặc hiệu 95% khi so sánh với phân tích định lượng chất béo trong 72 giờ.

Tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán vẫn là xác định định lượng chất béo trong phân từ các mẫu phân được thu thập trong hơn 72 giờ khi bệnh nhân ăn chế độ ăn có hàm lượng chất béo hạn chế. Một khi phân mỡ thực sự được chứng minh, xét nghiệm thêm sẽ giúp xác định rối loạn tiềm ẩn.

Đo elastase-1 trong phân là một xét nghiệm không xâm lấn đơn giản đối với suy tụy ngoại tiết.

Xét nghiệm D-xylose đo khả năng hấp thụ của niêm mạc ruột non đoạn gần. D-xylose không cần chức năng ngoại tiết của tuyến tụy để được hấp thụ. Rối loạn niêm mạc ruột cản trở sự hấp thụ dẫn đến lượng đường thấp trong cả mẫu huyết thanh và nước tiểu. Chức năng thận không đầy đủ, mất nước hoặc suy giáp cũng có thể làm giảm nồng độ nước tiểu, do đó cần xác định nồng độ hormone kích thích tuyến giáp trong huyết thanh, nitơ urê máu và creatinine.

Sự phát triển quá mức của vi khuẩn trong ruột non cũng có thể tạo ra xét nghiệm D-xylose bất thường. Xét nghiệm D-xylose bất thường nên nhanh chóng giới thiệu sinh thiết ruột non để tìm kiếm bằng chứng về các bệnh niêm mạc bao gồm bệnh ruột gluten, bệnh Whipple, bệnh giardia, bệnh sprue nhiệt đới hoặc ung thư hạch đường ruột. Một số thực thể này cũng có thể được chẩn đoán bởi sự xuất hiện đặc trưng của chúng trên một loạt đường tiêu hóa trên. Xét nghiệm D-xylose bình thường cho thấy chức năng niêm mạc phù hợp và do đó, vấn đề thường là sự tiêu hóa chất béo trong lòng ruột. Nguyên nhân thường gặp nhất là suy tụy. Một bài kiểm tra secretin có thể được yêu cầu để đo chức năng tuyến tụy. Một thử nghiệm điều trị các enzym tuyến tụy với sự cải thiện các triệu chứng được coi là bằng chứng giả định của chẩn đoán. Thử nghiệm hơi thở chứa muối mật, một nghiên cứu y học hạt nhân, đo lường sự hấp thụ axit mật. Vì đoạn cuối hồi tràng cũng là nơi hấp thụ vitamin B12 nên thử nghiệm Schilling cũng có thể được sử dụng để tìm kiếm các rối loạn hấp thu. Các rối loạn ở đoạn cuối hồi tràng (bệnh Crohn, viêm hồi tràng u hạt và trước đó đã cắt hồi tràng) dẫn đến kém hấp thu muối mật, muối mật sau đó đi vào đại tràng nơi vi khuẩn phân hủy chúng. Tái hấp thu kém làm cạn kiệt nguồn cung cấp muối mật, dẫn đến rối loạn tiêu hóa chất béo. Xét nghiệm không xâm lấn để phát hiện sự phát triển quá mức của vi khuẩn trong ruột non (SBBO) có sẵn bằng xét nghiệm hơi thở c-xylose, xét nghiệm hơi thở axit mật hoặc xét nghiệm hydro trong hơi thở. Một thử nghiệm điều trị bằng tetracycline đường uống với việc giải quyết tình trạng phân mỡ là xác nhận giả định về sự phát triển quá mức của vi khuẩn, tránh được một xét nghiệm tốn kém hơn.

Phần trên của ruột non thường vô trùng về mặt vi khuẩn ngoại trừ các chất gây ô nhiễm từ miệng và đường hô hấp trên. Hút chất lỏng qua ống nội soi hoặc ống ruột non được đặt dưới hướng dẫn của đèn huỳnh quang mang lại số lượng khuẩn lạc lớn hơn 100.000/mL là chẩn đoán SBBO. Có thể thực hiện chụp cắt lớp vi tính (CT) vùng bụng với chất cản quang đường uống và đường tĩnh mạch để tìm ung thư hạch ruột non, bệnh Crohn hoặc các bất thường về tuyến tụy. Ngoài ra, siêu âm tuyến tụy có thể hữu ích để tìm bất kỳ cấu trúc bất thường nào của tuyến tụy khi không chụp CT.

Di truyền đóng vai trò rất ít trong rối loạn này, ngoại trừ những tình trạng có xu hướng gia đình như xơ nang, bệnh ruột gluten và bệnh gai đen. Trong khoảng 25% trường hợp, hội chứng Zollinger-Ellison xảy ra liên quan đến hội chứng di truyền, đa u nội tiết loại 1.

Chẩn đoán phân biệt

Các điều kiện sau đây có thể được coi là một số nguyên nhân phổ biến của nhiễm mỡ:

Viêm tụy mãn tính.

Hội chứng phát triển quá mức của vi khuẩn.

Bệnh hồi tràng.

Bệnh celiac.

Giãn mạch bạch huyết ở ruột.

Bệnh Graves.

Chất ức chế lipase, ví dụ, tetrahydrolipstatin (orlistat).

Mức độ phân mỡ có thể cho manh mối về nguồn gốc. Phân mỡ nhẹ có thể xảy ra với bất kỳ rối loạn nào gây ra sự vận chuyển nhanh chóng các chất trong ruột, bởi vì thời gian tiếp xúc ngắn của chất béo ngăn cản sự hấp thụ thích hợp. Tiêu chảy khẩn cấp bùng nổ của hội chứng ruột kích thích có thể bắt chước phân mỡ, nhưng hàm lượng chất béo trong phân thường không đáp ứng các tiêu chí cho phân mỡ thực sự. Việc xử lý thích hợp triệu chứng này thường xuyên đòi hỏi các thủ tục và xét nghiệm chuyên biệt, cần phải tư vấn với bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa nếu tiền sử ban đầu và các xét nghiệm sẵn có hơn không tiết lộ nguồn gốc của nó.

Bệnh nhân bị phân mỡ có thể có hoặc không có tiêu chảy; chế độ ăn hạn chế chất béo đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các đợt tiêu chảy. Lượng chất béo ban đầu có thể được giới hạn ở mức 50 g/ngày và sau đó tăng dần cho đến khi tiêu chảy xuất hiện. Số lượng tối đa cho phép thường không quá 100 g/ngày được chia đều cho bốn bữa ăn. Đối với những bệnh nhân bị suy tụy, có thể sử dụng dịch chiết tụy chứa 30.000–50.000 đơn vị lipase. Liều lipase này được phân phối trong bốn bữa ăn hàng ngày.

Bài viết cùng chuyên mục

Vàng da: đánh giá cận lâm sàng theo bệnh cảnh lâm sàng

Cân nhắc huyết tán ở những bệnh nhân vàng da mà không có đặc điểm bệnh gan kèm theo và có các bằng chứng của tăng phá vỡ hồng cầu, bất thường về hình ảnh hồng cầu (mảnh vỡ hồng cầu), có thể có bằng chứng tăng sản xuất hồng cầu.

Đau ở giai đoạn cuối đời

Một số bác sỹ tham khảo quản lý đau cho người khác khi họ tin rằng nỗi đau của bệnh nhân không phải là do các căn bệnh mà họ đang điều trị cho các bệnh nhân

Hỏi bệnh và thăm khám bệnh nhân béo phì

Thừa cân hoặc béo phì làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh và tử vong do tăng huyết áp, đái tháo đường týp 2, rối loạn lipid máu, bệnh động mạch vành, đột quỵ, sỏi mật, viêm xương khớp, các vấn đề về hô hấp.

Tiểu không tự chủ: phân tích triệu chứng

Tỷ lệ tiểu không tự chủ tăng theo tuổi và cao tới 34% ở nữ và 11% ở nam. Đó là nguyên nhân chính dẫn đến việc rút lui khỏi xã hội và mất khả năng sống độc lập.

Triệu chứng và dấu hiệu bệnh tim

Các triệu chứng khó thở, đau ngực, hồi hộp, choáng và ngất, phù, các dấu hiệu tím, xanh tái, khó thở nhanh, ran hai đáy phổi, mạch đập vùng trước tim.

Tiêu chảy: đánh giá độ nặng và phân tích nguyên nhân

Giảm thể tích máu có thể dẫn đến tổn thương thận cấp trước thận, đặc biệt là nếu như kết hợp thêm thuốc hạ huyết áp hoặc các thuốc độc cho thận như lợi tiểu, ức chế men chuyển, NSAIDS.

Mê sảng mất trí và lú lẫn: phân tích bệnh cảnh lâm sàng

Ớ những bệnh nhân đang có bệnh lý ác tính, suy giảm miễn dịch hoặc ngã gần đây mà không có chấn thương đầu rõ ràng, đầu tiên cần tìm kiếm những nguyên nhân khác gây mê sảng nhưng cũng nên CT sọ não sớm để loại trừ.

Vàng da: đánh giá bệnh cảnh lâm sàng

Vàng da xảy ra khi có sự rối loạn vận chuyển bilirubin qua tế bào gan có thể tắc nghẽn của ống dẫn mật do viêm hoặc phù nề. Điển hình là sự tăng không tỉ lệ giữa ALT và AST liên quan với ALP và GGT.

Phòng chống loãng xương

Nguy cơ của loãng xương là gãy xương khoảng 5o phần trăm đối với phụ nữ và 30 phần trăm đối với nam giới, Loãng xương gãy xương có thể gây đau đáng kể và tàn tật

Đau màng phổi: phân tích triệu chứng

Màng phổi thành là nguồn gốc chính của cơn đau do hô hấp, bề mặt trên của cơ hoành và ranh giới bên của trung thất, nó được chi phối bởi các dây thần kinh liên sườn.

Đánh trống ngực hồi hộp

Mặc dù bệnh nhân mô tả bằng vô số cách, hướng dẫn bệnh nhân mô tả cẩn thận về đánh trống ngực của họ có thể chỉ ra một cơ chế và thu hẹp chẩn đoán phân biệt.

Viêm miệng: phân tích triệu chứng

Viêm miệng đại diện cho một loại nhiễm trùng niêm mạc miệng, tình trạng viêm và các tổn thương miệng khác, có thể là bệnh ác tính nên các tổn thương dai dẳng.

Mệt mỏi: đánh giá bổ sung thiếu máu

Đánh giá lại các triệu chứng và công thức máu toàn bộ sau khi bổ sung sắt và điều trị nguyên nhân nền. Chuyển bệnh nhân với giảm thể tích trung bình của hồng cầu và dự trữ sắt bình thường đến chuyên gia huyết học để đánh giá cho chẩn đoán thay thế.

Chẩn đoán bệnh lý: tổng hợp các bước của quá trình

Phương pháp chính xác để đạt được chẩn đoán có thể sẽ có phần khó hiểu cho những người mới bắt đầu thực hành lâm sàng. Những người chẩn đoán giỏi lúc nào cũng sử dụng một vài kỹ năng bổ trợ mà đã thu lượm được qua hàng năm hoặc hàng chục năm kinh nghiệm.

Ho ra máu: phân tích triệu chứng

Bất kể tỷ lệ là bao nhiêu, bước đầu tiên trong đánh giá là phân biệt xem bệnh nhân có ho ra máu thực sự hay chảy máu từ nguồn khác, ví dụ: nôn ra máu hoặc ho giả ra máu.

Khó thở mạn tính: thang điểm khó thở và nguyên nhân thường gặp

Khó thở mạn tính được định nghĩa khi tình trạng khó thở kéo dài hơn 2 tuần. Sử dụng thang điểm khó thở MRC (hội đồng nghiên cứu y tế - Medical Research Council) để đánh giá độ nặng của khó thở.

Tiếp cận bệnh nhân, Tuân thủ điều trị

Phỏng vấn thu thập thông tin hỗ trợ chẩn đoán, hướng dẫn tuân thủ điều trị thuốc, hướng dẫn chế độ sinh hoạt của bệnh nhân và nguyên tắc đạo đức giữa bác sỹ và bệnh nhân

Khối u trung thất: phân tích triệu chứng

Khi nghi ngờ hoặc phát hiện khối trung thất, kiến thức về ranh giới của các ngăn trung thất riêng lẻ và nội dung của chúng tạo điều kiện cho việc đưa ra chẩn đoán phân biệt.

Hồng ban đa dạng: phân tích triệu chứng

Hồng ban đa dạng thường bao gồm các hội chứng hồng ban đa dạng nhỏ (EM), hồng ban đa dạng lớn (EMM), hội chứng Stevens-Johnson (SJS) và hoại tử biểu bì nhiễm độc (TEN).

Thăm khám tình trạng bệnh nhân kèm theo các dấu hiệu cấp cứu

Trong thăm khám tình trạng kèm theo các dấu hiệu cấp cứu, ghi lại tiền sử từ bệnh nhân, người thân của bệnh nhân, nhân viên khoa cấp cứu hoặc những người xung quanh.

Các xét nghiệm ghi hình và sinh thiết thận

Khi kích thước thận có chiều dài lớn hơn 9 cm thì chỉ ra bệnh thận không hồi phục, Trong bệnh thận một bên có thể có sự chênh lệch kích thước thận đến 1,5 cm

Shock: phân tích các bệnh cảnh lâm sàng

Nhiều biểu hiện có thể có biến chứng shock nhưng ở đây, shock được coi như là biểu hiện được phát hiện đầu tiên trong theo dõi thường ngày hoặc thăm khám có trọng tâm ở những bệnh nhân nặng hoặc không rõ ràng.

Nôn ra máu: đánh giá nguyên nhân xuất huyết tiêu hóa trên

Với phần lớn các trường hợp chảy máu ở đường tiêu hóa trên, cấp cứu cứu sống bệnh nhân song song với lượng giá tình trạng bệnh là ưu tiên hàng đầu. Sau đó vấn đề chẩn đoán mới được đặt ra.

Thiếu máu trong bệnh mạn tính

Tình trạng giảm erythropoietin ít khi là nguyên nhân quan trọng gây sản xuất hồng cầu dưới mức từ trong suy thận, khi đó erythropoietin giảm là một quy luật.

Sốt: các nguyên nhân thường gặp gây sốt

Sốt thường xảy ra như một phần của đáp ứng pha cấp do nhiễm trùng. Nhiễm trùng gây ra một đáp ứng viêm hệ thống có tỉ lệ tử vong đáng kể và cần phải được nhận diện và điều trị kịp thời. Nguyên nhân khác có thể gây ra sốt là bệnh ác tính, bệnh lý mô liên kết.