Phương pháp khám mũi xoang

2012-11-08 09:56 AM

Để biết rõ về bệnh: phải xác định được thời gian khởi phát, diễn biến và hiện trạng của bệnh, đã điều trị thuốc gì? ngoài ra cần hỏi tình trạng nghề nghiệp và gia đình để thấy được các nguyên nhân, liên quan gây bệnh.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Hỏi bệnh

Bệnh nhân khi khám mũi, xoang có nhiều lý do: ngạt mũi, chảy mũi, hắt hơi hoặc không ngửi được, khạc ra đờm hoặc bị đau đầu, mờ mắt, mỏi gáy...

Các triệu chứng chính:

Ngạt, tắc mũi: là triệu chứng chính của mũi, thời gian và mức độ ngạt tắc mũi, 1 hay 2 bên, có liên quan đến thời tiết, đến tư thế đầu và các triệu chứng khác.

Chảy mũi: đánh giá tính chất, mức độ và thời gian chảy, diễn biến và liên quan đến thời tiết, đến các yếu tố khác và các triệu chứng khác.

Mất ngửi: những biến đổi về ngửi, thời gian, mức độ và liên quan đến các triệu chứng khác.

Đau: cũng thường gặp, do tự phát hay khi gây ra, tính chất, vị trí, mức độ và thời gian đau, liên quan đến các triệu chứng khác, hướng lan, liên quan đến các triệu chứng khác.

Hắt hơi: thành tràng kéo dài hay chỉ một vài lần?

Khám thực thể mũi

Dụng cụ khám mũi

Đèn Clar.

Gương trán.

Đè lưỡi.

Gương soi vòm.

Mở mũi (Speculum) các cỡ.

Nỉa khuỷu.

Đèn cồn.

Que thăm dò.

Khám ngoài

Nhìn và sờ nắn gốc mũi, sống mũi, cánh mũi, ấn mặt trước các xoang để phát hiện các dị hình, biến dạng, biến đổi và điểm đau.

Khám trong

Tiền đình mũi: dùng ngón tay nâng đỉnh mũi lên để quan sát vùng tiền đình mũi xem có nhọt, viêm loét...

Soi mũi trước: dùng mở mũi, khám hốc mũi bên nào cầm dụng cụ bằng tay bên ấy. Đưa nhẹ mở mũi vào hốc mũi ở tư thế khép, khi vào trong hốc mũi, mở cánh soi mũi rộng ra. Nhìn theo hai trục ngang và trục đứng. Thường cuốn mũi dưới hay bị nề, che lấp hốc mũi, khi đó phải đặt một mảnh bông nhỏ thấm dung dịch gây co mạch như: Ephedrin, Napthasolin, Xylocain 1-2 phút, sau khi gây co cuốn mũi khám lại để quan sát kỹ và đầy đủ hơn, đánh giá sự đáp ứng của cuốn mũi với thuốc co mạch.

Vách ngăn mũi: thẳng, chân hơi phình thành gờ, niêm mạc màu hồng nhạt, nhẵn, ướt.

Cuốn mũi dưới: nhẵn, màu hồng hay đỏ nhạt, ướt co hồi tốt khi đặt thuốc gây co.

Cuốn mũi giữa: nhẵn, màu trắng hồng.

Ngách mũi giữa, dưới và sàn mũi: sạch, không có dịch, mủ ứ đọng, niêm mạc nhẵn hồng nhạt.

Soi mũi sau: nhằm quan sát gián tiếp (qua gương soi) vùng vòm họng, cửa mũi sau, loa và miệng của vòi nhĩ. Dùng đè lưỡi và gương soi mũi sau.

Cách soi:

Bệnh nhân: ngồi thẳng, lưng rời khỏi tựa ghế.

Thầy thuốc: tay trái cầm đè lưỡi như khi khám họng, tay phải cầm gương soi. Trước hết hơ nhanh gương trên ngọn lửa đèn cồn (kiểm tra gương không quá nóng) để hơi nước không đọng làm mờ gương. Đưa nhẹ gương vào họng, lách qua lưỡi gà rồi quay mặt gương chếch lên trên, cán gương nằm ngang. Khi đưa gương vào bảo bệnh nhân thở bằng mũi để vòm không bị co hẹp lại, nếu có nước bọt che vòm bảo bệnh nhân nói a, a, a... làm mất đi.

Lưu ý: trong khi soi cố tránh không để gương chạm vào thành họng gây phản xạ buồn nôn. Nếu bệnh nhân có phản xạ nhiều, nên gây tê vùng họng lưỡi bằng Xylocain 3 - 6% (phun hoặc bôi).

Ngoài ra cần kiểm tra vòm họng bằng cách dùng ngón tay trỏ sờ vòm để phát hiện các khối u, V.A. Nên nhớ chỉ được sờ vòm họng khi không có viêm cấp tính ở mũi họng.

Khám thực thể xoang

Nhìn

Mặt trước xoang, hố nanh, rãnh mũi-má, rãnh mũi-mắt, gốc mũi, góc trong hốc mắt xem có bị nề, phồng, biến đổi không?

Sờ

Tìm các biến dạng mặt trước các xoang.

Ấn nhẹ ngón tay cái lên vùng cần tìm điểm đau, cần so sánh hai bên để có cảm giác đau chính xác.

Soi bóng mờ

Dùng đèn soi bóng mờ (như đèn pin) thực hiện trong buồng tối, để bệnh nhân ngậm đèn trong miệng, hướng nguồn sáng ra phía mặt. Với xoang hàm bình thường, nguồn sáng đi qua tao thành bóng sáng hình tam giác ở dưới ổ mắt. Để nguồn sáng áp vào thành trên ổ mắt hướng nguồn sáng lên trán, nếu xoang trán bình thường sẽ có một bóng sáng ở vùng trong cung lông mày. Phương pháp soi bóng mờ không cho kết quả chính xác, rõ ràng nên hiện nay ít được áp dụng.

Chọc xoang hàm

Xoang hàm có lỗ thông với ngách mũi giữa, dùng một kim chọc qua vách xương ngăn mũi xoang ở ngách mũi dưới để vào xoang hàm. Qua đó có thể hút để quan sát chất ứ đọng trong xoang, thử tìm vi khuẩn hoặc tế bào học. Cũng có thể bơm nước ấm hay dung dịch nước muối sinh lý vào xoang để nước chảy ra qua lỗ mũi xoang ở ngách mũi giữa. Trong trường hợp viêm xoang thấy có mủ hay bã đậu chảy ra theo nước.

Phương pháp này đơn giản, cho chẩn đoán xác định lại kết hợp với điều trị nên thường được dùng. Cần nhớ rằng không được tiến hành khi đang trong tình trạng viêm cấp tính.

Khám nội soi mũi-xoang

Ngày nay nội soi đã phát triển nhanh chóng và trở thành phương tiện không thể thiếu trong chẩn đoán và điều tri bệnh lý mũi, xoang. Với nguồn ánh sáng lạnh, ống nội soi nhỏ, có kính phóng đại với các độ nghiêng khác nhau, đã cho thấy được các hình ảnh trực tiếp, chi tiết, trong sâu, bổ sung cho thăm khám trước đây.

Khám chức năng

Khám chức năng thở

Đơn giản nhất là cho thở trên mặt gương. Dùng gương Gladen là một tấm kim loại mạ kền sáng bóng có các vạch hình nửa vòng tròn đồng tâm và một vạch thẳng chia đôi đúng giữa. Để gương khít trước mũi bệnh nhân, vạch thẳng tương ứng với tiểu trụ, gương nằm ngang. Khi thở ra có hơi nước sẽ làm mờ gương. Theo mức độ gương bị mờ để đánh giá chức năng thở. Nếu gương không bị mờ là mũi bị tịt hoàn toàn. Cũng có thể dùng gương soi thường để thử.

Người ta còn dùng khí mũi kế (Rhinometrie) để đo áp lực thở của từng hốc mũi được cụ thể hơn hoặc có thể ghi lại trên giấy để có bằng chứng.

Khám chức năng ngửi

Thường dùng ngửi kế bằng cách đưa vào từng hốc mũi 1 khối lượng không khí có nồng độ nhất định của 1 chất có mùi để tìm ngưỡng ngửi của từng chất. Thực hiện với một số chất có mùi khác nhau và so sánh với các ngưỡng bình thường để có nhận định về mức độ ngửi của người bệnh.

Cần phân biệt các chất có mùi và chất kích thích như: Ête, Amôniac... có những người còn biết kích thích nhưng có thể mất ngửi. Thường dùng các chất có mùi quen thuộc như: mùi thơm, chua, thức ăn.

X- quang

Tư thế Blondeau (mũi - cằm phim)

Xem xét các bệnh tích ở xoang hàm, xoang trán và hốc mũi.

Tư thế bệnh nhân

Nằm sấp, miệng há tối đa, mũi và cằm chạm phim. Tia đi từ chẩm ra phía trước.

Tiêu chuẩn

Nhìn rõ hốc mắt hai bên.

Hai bờ trên của xương đá không vượt quá đáy của xoang hàm.

Vách ngăn mũi chiếu thẳng giữa 2 răng số 1 hàm trên.

Kết quả

So sánh với độ sáng của hốc mắt.

Bình thường:

Hốc mũi có khoảng sáng của khe thở rõ.

Các xoang hàm, xoang trán sáng đều, các thành xoang đều rõ.

Bệnh lý:

Khe thở của hốc mũi bị mất, hẹp lại do khối u hay cuốn mũi quá phát.

Các xoang hàm, trán bị mờ đều do niêm mạc phù nề, mờ đặc do mủ trong xoang, bờ dày, không đều do niêm mạc dày, thoái hoá.

Thành xoang có chỗ bị mất, không rõ: u nhầy hoặc nghi ngờ khối u ác tính.

Lưu ý:

Khi nghi ngờ có dị vật trong xoang: cần chụp thêm tư thế sọ nghiêng để xác định vị trí cụ thể.

Khi nghi ngờ có khối u, polyp trong xoang hàm: cần bơm chất cản quang vào xoang để chụp phát hiện, làm rõ.

Tư thế Hirtz (tư thế cằm-đỉnh phim)

Cho thấy rõ toàn bộ xoang sàng trước, xoang sàng sau và xoang bướm. Ngoài ra còn cung cấp chi tiết việc đánh giá tầng trước đáy sọ, vùng cánh bướm.

Tư thế bệnh nhân

Năm ngửa, đầu thả ra khỏi thành bàn, đỉnh đầu chạm phim, tia đi từ cằm đến đỉnh.

Tiêu chuẩn

Nhìn rõ khoang miệng và lỗ chẩm.

Vách ngăn mũi chiếu thẳng giữa 2 răng số 1.

Cung răng hàm trên và hàm dưới trùng với nhau thành một hình vòng cung.

Mốc phân định xoang sàng trước và sàng sau là đường nối khe 2 răng hàm số 6 và 7.

Kết quả

So sánh với độ sáng khoang miệng.

Bình thường: các xoang sàng trước và sau sáng đều, vách ngăn của các tế bào sàng rõ.

Bệnh lý:

Các tế bào sàng mờ đều hay mờ đặc do có mủ, niêm mạc dày, polyp trong xoang.

Các vách ngăn tế bào sàng không rõ hay bị mất đi hoặc bị phá huỷ: u nhầy hoặc nghi u ác tính.

Khi nghi ngờ có dị vật

Cần chụp thêm tư thế sọ nghiêng để xác định vị trí cụ thể của dị vật.

Khi nghi ngờ có u, polyp

Trong xoang hàm, bơm chất cản quang vào xoang để chụp phát hiện.

C.T.Scan vùng xoang

Để đánh giá bệnh tích một cách rõ ràng và chính xác, phục vụ cho chẩn đoán và điều trị.

Tư thế:

Coronal.

Axial.

Bài viết cùng chuyên mục

Bệnh học ung thư các xoang mặt

Nhiều tác giả và các y văn trên thế giới đều dựa trên cơ sở giải phẫu, phôi thai học chia làm 3 loại: ung thư thượng tầng cấu trúc, ung thư¬ trung tầng cấu trúc, ung thư hạ tầng cấu trúc.

Bệnh học tai ngoài

Vành tai to hay nhỏ quá: có thể gặp vành tai to quá (tai voi) hoặc nhỏ quá (tai chuột), nếu chỉ thấy một bên, tai bên kia bình thường, sẽ ảnh hưởng nhiều đến thẩm mỹ.

Bệnh học viêm mũi teo (trĩ mũi)

Mũi teo: khi lấy hết vẩy, thấy hốc mũi rộng, các cuốn mũi, kể cả cuốn mũi dưới đều bị teo đi, niêm mạc mũi nhợt, khô. Yếu tố cơ giới: do bẩm sinh hốc mũi rộng sẵn, hay do phẫu thuật cuốn mũi dưới gây ra.

Phương pháp khám tai

Dùng ngón tay cái ấn vào những điểm kinh điển như: hang chũm, mỏm chũm, bờ chũm, nắp tai để tìm điểm đau. Chú ý hiện tượng nhăn mặt khi ta ấn vào tai bệnh.

Bệnh học viêm thanh quản mạn tính

Viêm thanh quản quá phát mà người ta gọi là dày da voi có sự quá phát của biểu mô và lớp đệm dưới niêm mạc, tế bào trụ có lông chuyển biến thành tế bào lát.

Bệnh học viêm xương chũm cấp tính

Viêm xương chũm cấp tính khó có thể tự khỏi, nếu không được điều trị sẽ đưa tới viêm xương chũm mạn tính, viêm xương chũm xuất ngoại và có thể đưa tới các biến chứng hiểm nghèo.

Bệnh học chấn thương họng

Chấn thương họng thường gặp ở trẻ em do cầm bút, que, đũa, đồ chơi nhọn, lúc chạy bị ngã đâm vào họng và các chấn thương do vũ khí, hoả khí ở họng (ít gặp). Ngoài ra còn do tự tử cắt cổ cao (trên sun giáp) vào vùng hạ họng.

Phương pháp khám mũi xoang

Hỏi bệnh

Khám thực thể mũi

Khám thực thể xoang

Khám nội soi mũi-xoang

Khám chức năng

X- quang

Bài viết cùng chuyên mục

Bệnh học ung thư các xoang mặt

Bệnh học tai ngoài

Bệnh học viêm mũi teo (trĩ mũi)

Phương pháp khám tai

Bệnh học viêm thanh quản mạn tính

Bệnh học viêm xương chũm cấp tính

Bệnh học chấn thương họng

Bệnh học viêm mũi mạn tính xuất tiết

Bệnh học viêm mũi dị ứng

Bệnh học dị vật đường thở

Bệnh học viêm mũi cấp tính

Bệnh học chấn thương thanh quản

Bệnh học viêm xoang cấp tính

Giải phẫu và sinh lý họng thanh quản

Bệnh học u nang răng

Bệnh học viêm tấy quanh amiđan

Bệnh học biến chứng của viêm xoang

Bệnh học ung thư thanh quản

Bệnh học biến chứng viêm tai xương chũm

Giải phẫu và sinh lý tai

Bệnh học ung thư vòm họng

Bệnh học u nhú thanh quản (Papillome)

Đại cương điều trị bệnh tai mũi họng

Bệnh học chấn thương tai xương đá

Bệnh học hội chứng tiền đình và điếc (bệnh học tai trong)