Giải phẫu bệnh tuyến tiền liệt

2012-12-01 10:02 AM

Tổn thương viêm cấp có thể chỉ là các ổ áp xe nhỏ, nhiều chỗ, có thể là vùng hoại tử do khu trú, hoặc là tình trạng hoá mủ, sung huyết

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Trong 3 loại bệnh lý của tuyến tiền liệt (viêm, phì đại dạng cục và u) thì phì đại dạng cục là tổn thương thường gặp nhất, rất thường xảy ra ở người lớn tuổi và được coi như một hiện tượng bình thường của quá trình lão hoá.

Viêm

Viêm tuyến tiền liệt cấp tính không đặc hiệu

Tác nhân gây viêm là các vi trùng cùng loại với tác nhân gây viêm đường tiểu, nhất là loại E. coli, Klebsiella, Proteus, Pseudomonas, Enterobacter, Serratia, Enterococcus. Các vi trùng này xâm nhập trực tiếp vào tuyến tiền liệt qua niệu đạo sau hoặc từ bàng quang, hoặc đi gián tiếp theo đường máu, đường limphô từ một ổ viêm nhiễm ở nơi khác (ví dụ từ trực tràng). Một số thủ thuật y khoa cũng có thể gây viêm tuyến tiền liệt như: soi bàng quang, đặt ống thông đường tiểu, thông niệu đạo, mổ tuyến tiền liệt.

Tổn thương viêm cấp có thể chỉ là các ổ áp xe nhỏ, nhiều chỗ, có thể là vùng hoại tử do khu trú, hoặc là tình trạng hoá mủ, sung huyết, phù toàn bộ tuyến. Tuyến tiền liệt thường bị phì đại, mềm và xốp.

Vi thể:

Tùy theo thời gian và độ nặng, mô tuyến có thể chỉ có thấm nhập bạch cầu đa nhân kèm theo tình trạng tăng tiết của tuyến. Nếu có áp xe, có những vùng hoại tử, tình trạng viêm lan rộng và có thể tạo sẹo về sau. Tình trạng viêm cấp có thể chuyển thành viêm mạn tính.

Viêm tuyến tiền liệt mạn tính không đặc hiệu

Có biểu hiện lâm sàng rõ rệt hơn viêm cấp vì bệnh thường hay tái phát và có lẽ là nguyên nhân thường gặp nhất của viêm đường tiểu ở đàn ông.

Có 2 loại: viêm do vi trùng và viêm không do vi trùng.

Viêm do vi trùng: một số ít trường hợp do viêm cấp tiến triển thành, một số khác do các thủ thuật ở tuyến tiền liệt hay niệu đạo. Trong phần lớn trường hợp, người ta biết rõ quá trình hình thành bệnh. Các vi trùng sinh bệnh cũng cùng loại với các vi trùng gây viêm cấp kể trên.

Viêm không do vi trùng: là loại bệnh thường gặp nhất hiện nay. Bệnh nhân thường không có tiền căn viêm đường tiểu. Tác nhân gây viêm chưa được biết rõ. Có 2 tác nhân được nghĩ là gây bệnh: Ureaplasma và Chlamydia trachomatis.

Trong cả 2 loại, tuyến tiền liệt bị thấm nhập bởi nhiều limphô bào, tương bào, đại thực bào và bạch cầu đa nhân trung tính. Cần để ý rằng, trong tình trạng bình thường của quá trình lão hoá, tuyến tiền liệt cũng có thấm nhập limphô bào trên mô nền sợi và cơ.

Viêm mạn tính thường xảy ra hơn viêm cấp. Cả 2 loại đều có những triệu chứng tại chỗ như đau lưng, khó chịu, tiểu khó, phì đại và đau tuyến tiền liệt. Nhưng viêm mạn tính thường không có triệu chứng tại chỗ mà thường biểu hiện qua viêm đường tiểu. Vì vậy, ở bất kỳ người đàn ông nào có viêm đường tiểu tái phát nhiều lần, đặc biệt là chỉ do một tác nhân gây viêm duy nhất, phải được nghĩ là có viêm tuyến tiền liệt.

Viêm hạt của tuyến tiền liệt

Có 2 dạng viêm hạt

Viêm hạt không đặc hiệu: Có thể thứ phát sau các viêm không đặc hiệu kể trên. Tổn thương gồm chất tiết bao quanh bởi các bạch cầu đa nhân trung tính, limphô bào, tương bào và phản ứng tăng sản sợi. Mô viêm hạt có thể có thêm đại bào ăn dị vật. Nguyên nhân có lẽ do phản ứng miễn dịch tự thân.

Viêm hạt đặc hiệu: Là viêm lao xảy ra sau bệnh lao của đường tiết niệu-sinh dục (thận, bàng quang...) hoặc hiếm hơn sau bệnh lao phổi. Tổn thương là các nang lao điển hình.

Tăng sản lành tính

Còn được gọi là phì đại hay tăng sản dạng cục lành tính, là tổn thương rất thường gặp ở đàn ông trên 50 tuổi.

Một khảo sát trên các trường hợp không chọn lọc cho thấy tần suất của bệnh là 50% đến 60% người 40-59 tuổi và khoảng hơn 95% ở người trên 70 tuổi. Do đó, người ta nghĩ rằng, đây không phải là một bệnh thật sự mà chỉ là một quá trình lão hoá bình thường. Vì các lý do chưa được biết rõ, người da đen thường bị bệnh ở tuổi nhỏ hơn người da trắng.

Nguyên nhân

Dù nguyên nhân chưa được biết chắc chắn, nhưng các nội tiết tố nam và estrogen có liên quan đến quá trình sinh bệnh.

Rõ ràng nhất là ở chó, loài động vật duy nhất có tăng sản tuyến tiền liệt lúc tuổi già. Cũng như ở người, tăng sản tuyến tiền liệt ở chó chỉ xẩy ra khi tinh hoàn còn nguyên. Trên chó đã bị cắt tinh hoàn, người ta có thể tạo nên tình trạng tăng sản tuyến tiền liệt bằng cách cho nội tiết tố nam, và có thể làm tăng tình trạng này bằng cách cho cùng lúc 17-beta-estradiol. Do đó, người ta nghĩ rằng có một tác dụng cộng hưởng giữa nội tiết tố nam và estrogen.

Ngoài ra, lượng dihydrotestosterone tăng lên rõ rệt ở những người và chó có tăng sản tuyến tiền liệt, đặc biệt là có sự tích tụ của chất này ở vùng quanh niệu đạo, ở trong các cục tăng sản. Như thế, dihydrotestosterone có thể là yếu tố trung gian dù người ta chưa biết tạo sao lại có sự tích tụ của chất này ở những vùng vừa kể.

Dihydrotestosterone trong tuyến tiền liệt xuất nguồn từ testosterone của huyết tương, nhưng không có sự khác biệt giữa mức testosterone huyết tương của các bệnh nhân bị tăng sản tuyến tiền liệt với các người già khác.

Để giải thích sự tích tụ của dihydrotesto-sterone, người ta cho rằng các thụ thể nội tế bào đã tăng mức kết dính dihydrotestosterone và/hoặc có sự giảm bớt hiện tượng dị hoá của testosterone. Trên chó, nếu cho 17-beta-estradiol, sẽ làm tăng mức biểu hiện của các thụ thể với nội tiết tố nam trong bào tương. Vì vậy, sự gia tăng của estrogen lúc tuổi già có thể làm cho nội tiết tố nam dễ tích tụ trong tuyến tiền liệt.

Đại thể

Thông thường, tổn thương nặng khoảng 60-100g, đôi khi đến 200g hoặc hơn. Nơi bệnh khởi đầu là vùng trước tuyến tiền liệt, từ đó, bệnh lan dần đến các vùng khác của tuyến.

Trên diện cắt, tổn thương có giới hạn khá rõ, chèn ép mô tuyến bình thường. Các cục tăng sản có màu sắc và mật độ thay đổi. Nếu do tăng sản tuyến, tổn thương có màu vàng-tím, mềm, bao bọc bởi lớp vỏ xám, láng, chắc và thường có chất dịch trắng như sữa thấm ra chung quanh. Nếu do tăng sản sợi và cơ, tổn thương có màu xám nhạt, dai và xơ, không có dịch và không có vỏ bao rõ.

Dù tổn thương không có vỏ bao thật, phần tuyến tiền liệt bình thường bị chèn ép chung quanh cũng tạo ra một vùng giới hạn rõ, giúp các phẫu thuật viên bóc tách các cục tăng sản dễ dàng. Phần mô tuyến còn lại sau mổ cũng có thể phát sinh các tổn thương khác về sau.

Vi thể

Tăng sản ống tuyến, mô sợi và mô cơ. Tùy theo thành phần nào chiếm ưu thế, người ta thấy có nhiều hình thái khác nhau. Thông thường, thành phần thượng mô ống tuyến tăng sản với các tuyến dãn rộng thành các bọc to hay nhỏ, lót bởi 2 lớp tế bào.

Lớp trong hình trụ cao, lớp ngoài hình lập phương hay dẹt nằm trong một màng đáy còn nguyên. Tăng sản thượng mô còn tạo thành những cấu trúc nhú nhô vào lòng các bọc. Đôi khi, có sự hình thành nhiều tuyến nhỏ, có hình thái dễ chẩn đoán nhầm với carcinom tuyến. Thường thường các tuyến có kích thước to có thể quan sát được bằng kính lúp, có chứa dịch tiết với các tế bào thượng mô tróc, và nhiều thể amylacea. Đôi khi, có sự tăng sản ưu thế của thành phần sợi và cơ, với nhiều tế bào dẹt, không có tuyến. Khi đó, người ta gọi là tăng sản sợi hay tăng sản cơ của tuyến tiền liệt.

Ngoài ra, trong cả hai hình thái trên, còn có thể có thấm nhập limphô bào, có các ổ chuyển sản gai, các vùng nhồi máu nhỏ.

Biểu hiện lâm sàng

Dù bệnh rất thường gặp, nhưng chỉ có một số ít có triệu chứng và chỉ 5-10% trường hợp cần được điều trị bằng phẫu thuật (vì bị nghẹt đường tiểu).

Các triệu chứng, nếu có, liên quan đến 2 ảnh hưởng của bệnh: (1) chèn ép niệu đạo làm khó tiểu, và (2) gây ứ nước tiểu ở bàng quang làm căng và phì đại bàng quang, nhiễm trùng đường tiểu, viêm bàng quang, viêm thận.

Bệnh nhân thường bị đi tiểu đêm, khó tiểu và khó ngừng dòng nước tiểu, tiểu đau. Trong nhiều trường hợp, bệnh nhân bị bí tiểu thình lình cần được thông tiểu cấp cứu (người ta chưa biết rõ nguyên nhân của tình trạng này). Ngoài ra, bệnh nhân cũng không thể tiểu hết hoàn toàn luợng nước tiểu trong bàng quang. Nước tiểu ứ lại dễ tạo cơ hội cho viêm nhiễm, bàng quang dễ bị phì đại, dễ có túi thừa.

Sự liên quan giữa tăng sản với ung thư tuyến tiền liệt vẫn còn là vấn đề tranh cãi. Hầu hết các khảo sát đều cho thấy không có sự liên quan. Một số ít khảo sát cho thấy có tần suất ung thư cao ở những bệnh nhân bị tăng sản tuyến tiền liệt.

Carcinom

Carcinom tuyến tiền liệt là loại ung thư thường gặp. Bệnh nhân thường có tuổi trên 50 tuổi. Theo Nguyễn Chấn Hùng và cs., tại TP. Hồ Chí Minh, năm 1997, trong 10 loại ung thư có xuất độ cao nhất, ung thư tuyến tiền liệt đứng hàng thứ 8 ở giới nam. Theo các khảo sát ở Hoa Kỳ, bệnh có xuất độ thứ nhì trong tất cả các ung thư ở giới nam.

Nguyên nhân

Có 4 yếu tố có liên quan đến nguyên nhân sinh bệnh: tuổi, chủng tộc, nội tiết tố và yếu tố môi trường.

Bệnh rất hiếm gặp ở Châu Á, thường gặp ở người Hoa Kỳ.

Người da đen bị bệnh nhiều hơn người da trắng.

Xuất độ bệnh tăng lên ở những người có ít nguy cơ bị bệnh khi họ di cư sang các vùng có nhiều nguy cơ bị bệnh.

Những người thợ làm trong các ngành kỹ nghệ có cadmium có xuất độ bệnh cao.

Vai trò của các nội tiết tố vẫn chưa được biết rõ. Nhưng người ta có một số nhận xét như sau: các ổ di căn của ung thư tuyến tiền liệt bị chặn đứng hoặc bị làm chậm phát triển nếu người ta cắt bỏ tinh hoàn và/hoặc cho estrogen.

Như vậy, nội tiết tố nam phải có vai trò nguyên nhân. Nhưng nhiều khảo sát khác lại không chứng minh được mối liên hệ nhân quả giữa lượng nội tiết tố (estrogen, nội tiết tố nam, các steroids thượng thận) trong máu và nước tiểu với sự phát triển của ung thư tuyến tiền liệt.

Đại thể

Carcinom có thể xuất nguồn từ bất kỳ vùng nào của tuyến tiền liệt nhưng hiếm ở ngoại biên.

U bắt đầu bằng nhiều ổ, nhưng thông thường, lúc phát hiện bệnh các ổ này đã họp lại thành một khối giới hạn không rõ. Điển hình, trên diện cắt, mô u cứng chắc, rất khó phân biệt với mô tuyến tiền liệt bình thường. Mô u có màu hơi vàng hơn mô chung quanh hoặc có màu trắng xám. Chỉ khi u xâm nhập vỏ bao của tuyến tiền liệt, hoặc lan rộng đến túi tinh, trực tràng, bàng quang, người ta mới có thể phân biệt u dễ dàng.

U có thể cho di căn theo đường máu đến xương, đặc biệt là xương sống. Di căn xương có thể làm tiêu xương hoặc sinh xương.

Di căn tạng hiếm gặp hơn nhiều.

Di căn theo đường limphô đến các hạch ở vùng bịt, hạ vị, chậu, trước xương thiêng, cạnh động mạch chủ. Di căn hạch có thể xảy ra trước di căn xương.

Vi thể

Hầu hết tổn thương là carcinom tuyến với các cấu trúc tuyến rõ ràng.

Trong dạng biệt hoá rõ, các tuyến có kích thước nhỏ hay vừa với một lớp thượng mô trụ hay lập phương, đôi khi có dạng nhú hay dạng sàng. Tế bào u có nhân tròn hay bầu dục và bọng, có bào tương nhạt màu và thường có hạt. Hiếm có phân bào. Dạng biệt hoá rõ có khi rất khó phân biệt với tăng sản lành tính Thường thường, trong ung thư, các tuyến có kích thước nhỏ hơn và lót bởi một lớp tế bào, mô đệm ít hơn.

Trong dạng biệt hoá kém, tế bào u ít họp thành dạng ống tuyến mà thường họp thành dải, bè, ổ, có hạt nhân rõ ưa acid và có nhiều phân bào. Trong dạng này, mô đệm có thể có ít hay rất nhiều làm cho u có mật độ xơ cứng.

Ngoài ra, ung thư tuyến tiền liệt còn có các dạng rất hiếm gặp là carcinom dạng thượng bì, carcinom bọc dạng tuyến, carcinom tế bào chuyển tiếp.

Phân độ mô học ung thư tuyến tiền liệt

Có nhiều cách.:

Theo Gleason có 5 độ, người ta dựa vào độ biệt hoá của các tuyến và mối liên hệ giữa các tuyến với mô đệm. Các u có độ biệt hoá rõ được xếp vào độ 1, các u có độ biệt hoá kém nhất được xếp vào độ 5.

Theo Gaeta, có 4 độ, người ta dựa vào độ biệt hoá của các tuyến và đặc tính của nhân tế bào u.

Việc phân độ mô học rất quan trọng vì có sự liên quan mật thiết giữa độ mô học với tiên lượng bệnh.

Xếp giai đoạn

Để chọn lựa cách điều trị và tiên lượng bệnh. Cách xếp giai đoạn này, có những mặt hạn chế vì chỉ dựa vào lâm sàng, nhưng cũng hữu ích cho điều trị và tiên lượng.

Biểu hiện lâm sàng

Người ta ước tính có khoảng 30% đàn ông trên 50 tuổi có ung thư tuyến tiền liệt ở giai đoạn A (nghĩa là có ung thư dạng âm thầm không triệu chứng chỉ được phát hiện tình cờ qua tử thiết hoặc qua các bệnh phẩm mổ vì tăng sản lành tính). Trong số các bệnh nhân có giai đoạn A, 60 đến 90% sẽ không có diễn tiến đến các giai đoạn sau. Người ta vẫn chưa biết nguyên nhân của tình trạng này.

Khoảng 5-10% các bệnh nhân bị ung thư tuyến tiền liệt được phát hiện ở giai đoạn B. Các bệnh nhân này không có triệu chứng đường tiểu, và bệnh chỉ được phát hiện khi người ta khám qua hậu môn. Điều trị chủ yếu bằng phẫu thuật cắt bỏ tuyến tiền liệt tận gốc, với 85 đến 90% sống thêm 5 năm, 50% sống thêm 15%. Di căn hạch cũng thường sớm xảy ra nên nhiều tác giả đề nghị nạo hạch chậu 2 bên cùng với cắt bỏ tuyến tiền liệt.

Giai đoạn A

Ung thư âm thầm

Khu trú

Lan toả

Giai đoạn B

Có u rõ ràng

U có đường kính 1,5 cm hay nhỏ hơn, ở một thùy

U to hơn 1,5 cm hoặc có ở hơn một thùy, chưa ra khỏi vỏ bao

Giai đoạn C

Ăn lan ra ngoài vỏ bao, không có di căn hạch hay di căn xa

Không ăn lan túi tinh, nhỏ hơn 70 g

Ăn lan túi tinh, to hơn 70 g

Giai đoạn D

Có di căn

Di căn hạch chậu hoặc làm nghẹt niệu đạo làm ứ nước ở thận

Di căn xa, di căn xương hay di căn tạng

Trên 75% bệnh nhân được phát hiện bệnh ở giai đoạn C hoặc D, với các triệu chứng đường tiểu, hoặc triệu chứng do di căn xương sống. Ở giai đoạn C, 40 đến 80% bệnh nhân có di căn hạch, tỷ lệ sống sau 10 năm chỉ có 36%. Ở giai đoạn D, không thể chỉ điều trị bằng phẫu thuật mà phải cắt bỏ tinh hoàn và cho estrogen, với tỷ lệ sống thêm 5 năm là dưới 20%.

Để phát hiện sớm ung thư tuyến tiền liệt, nên khám kỹ bằng ngón tay qua trực tràng bởi vì hầu hết u đều có vị trí ở phía sau.

Các xét nghiệm có thể làm là: siêu âm tuyến tiền liệt qua ngã bụng hoặc qua ngã hậu môn, sinh thiết xuyên qua hội âm hay xuyên qua trực tràng, thử tế bào học dịch tiết của tuyến tiền liệt, X quang xương, nhấp nháy đồ bộ xương, đo lượng acid phosphatase.

Bài viết cùng chuyên mục

Giải phẫu bệnh tổn thương chảy máu

Chảy máu là tình trạng máu ra khỏi hệ tuần hoàn, có thể (a): khu trú tại một điểm trong cơ thể (b) lan tỏa (thường là biểu hiện của một bệnh hệ thống).

Giải phẫu bệnh u hỗn hợp trung bì tử cung

U Muller hỗn hợp là loại sarcom tử cung thường gặp nhất dù chỉ chiếm 1,5% u ác tử cung và là u có độ ác tính cao

Tổn thương cơ bản của tế bào và mô

Các enzym này trong máu có thể đo lường và sử dụng trên lâm sàng để phát hiện bệnh và theo dõi điều trị, ví dụ trong nhồi máu cơ tim.

Giải phẫu bệnh tinh hoàn

Tinh hoàn có các nang lao hoặc có phản ứng tế bào với thấm nhập bạch cầu đa nhân, tương bào, tế bào thượng mô tróc, tế bào đơn nhân, đại bào nhiều nhân và vi trùng lao.

Giải phẫu bệnh viêm lao

Trực khuẩn lao không có ngoại độc tố hoặc nội độc tố nhưng thành phần hóa học cấu tạo vi khuẩn đã tác động gây bệnh trên cơ thể người.

Giải phẫu bệnh u đại tràng

Bệnh có ở mọi tuổi, nhưng thường được chẩn đoán ở bệnh nhân 60 đến 70 tuổi, nhân lúc bệnh nhân được khám bằng soi đại tràng sigma

Mối quan hệ giữa giải phẫu bệnh và lâm sàng

Các lĩnh vực như sinh học phân tử, hóa mô miễn dịch, và di truyền học đã được áp dụng trong nghiên cứu các bệnh ung thư và trong thực tiển điều trị căn bệnh này.

Lịch sử giải phẫu bệnh

Sau Hippcrate có Galen, Galen là một thầy thuốc và nhà triết học nổi tiếng người La Mã gốc Hy Lạp, và có lẽ là nhà nghiên cứu y học tài ba nhất của thời La Mã.

Giải phẫu bệnh tổn thương huyết tắc

Huyết tắc là kết quả của quá trình di chuyển một vật lạ trong dòng huyết lưu, rồi ngưng chuyển để gây lấp kín lòng mạch (embolein: đẩy vào) taọ nên cục huyết tắc.

Giải phẫu bệnh u lành phần mềm

Hình ảnh vi thể đặc hiệu là có rất nhiều thực bào với không bào lớn chứa các chất dạng mỡ, ngoài ra còn có các tế bào hình thoi tạo sợi và đôi khi có đại bào đa nhân.

Sarcom cơ trơn tử cung

Hầu hết sarcom cơ trơn nằm trong lớp cơ, dưới dạng một khối đơn độc, đường kính trung bình là 9cm, bờ không rõ rệt, mềm hay chắc.

Giải phẫu bệnh loét mạn tính dạ dày

Yếu tố di truyền dự phần quan trọng trong loét tá tràng nhưng không có vai trò quan trọng trong loét dạ dày.

Giải phẫu bệnh hạch lympho

Bệnh Hodgkin được mô tả lần đầu tiên do Thomas Hodgkin, bởi sự quan sát đại thể hạch lymphô; Thuật ngữ bệnh Hodgkin được Wilks áp dụng (vào năm 1865).

Giải phẫu bệnh u mô đệm nội mạc tử cung

Đôi khi u hoá bọc, nhưng ít hoại tử xuất huyết. U thường nằm trong lớp cơ hay dưới thanh mạc nhưng không xâm nhập.

Giải phẫu bệnh dạ dày

Các tế bào nội tiết phân bố rải rác trong các tuyến ở những vùng khác nhau của dạ dày. Ngoài ra, các tế bào này nằm rải rác khắp ống tiêu hoá và nếu tính tổng số các tế bào này thì ống tiêu hoá là cơ quan nội tiết lớn nhất cơ thể.

Giải phẫu bệnh tuyến tiền liệt

Viêm

Tăng sản lành tính

Carcinom

Bài viết cùng chuyên mục

Giải phẫu bệnh tổn thương chảy máu

Giải phẫu bệnh u hỗn hợp trung bì tử cung

Tổn thương cơ bản của tế bào và mô

Giải phẫu bệnh tinh hoàn

Giải phẫu bệnh viêm lao

Giải phẫu bệnh u đại tràng

Mối quan hệ giữa giải phẫu bệnh và lâm sàng

Lịch sử giải phẫu bệnh

Giải phẫu bệnh tổn thương huyết tắc

Giải phẫu bệnh u lành phần mềm

Sarcom cơ trơn tử cung

Giải phẫu bệnh loét mạn tính dạ dày

Giải phẫu bệnh hạch lympho

Giải phẫu bệnh u mô đệm nội mạc tử cung

Giải phẫu bệnh dạ dày

Giải phẫu bệnh dương vật

Một số tổn thương giải phẫu bệnh dạ dày

Giải phẫu bệnh Carcinom vú

Nội dung nghiên cứu và nhiệm vụ giải phẫu bệnh

Giải phẫu bệnh u cơ trơn tử cung

Giải phẫu bệnh u lành tính dạ dày

Giải phẫu bệnh bệnh của tế bào nuôi

Lợi hại và phân loại viêm theo giải phẫu bệnh

Giải phẫu bệnh u phúc mạc

Giải phẫu bệnh u mầm bào buồng trứng