Bài giảng nấm Candidas

Đại cương về nấm candidas

Có rất nhiều loại có tới 300 giống.

1952: thấy có 30 loài có liên quan y học.

Ngày nay: 35 loài.

Trong các loài đó thì C.albicans có độc tính cao nhất và hay gây bệnh ở người.

Ngoài ra còn có C.tropicalis, C.pseudotropicalis, C. parakrusei, C. krusei, C. guillermondi mà trên lâm sàng cũng hay gặp.
Những loài candida thường tạp sinh. Nhưng trong điều kiện thuận lợi thì gây bệnh (gây bệnh cơ hội).

Vị trí của canbicans trong phân loại dạng nấm men: (lêvures)

C.albicans là một loại nấm men sinh sản bằng đơn bào nảy chồi. Ở bên cạnh đó có thể có sợi nấm giả gồm các tế bào dài dính vào nhau bởi một điểm nhỏ và dễ gẫy (levures= 8).

Theo Lodder có 2 loại nấm men là:

Men chính cống: sinh sản bằng nang đảm (ascus) trong đó điển hình là nấm men saccharomyces.

Men không có nang đảm : hợp thành họ lớn cryptococacâe. Và nấm candida là một trong những loài thuốc họ cryptococcacea. 

Tất cả các bệnh do nấm candida gây ra thì gọi là bệnh candidose (ngày xưa gọi là bệnh levures, monilia).

Hình thể của C. albicans khi xét nghiệm

Soi tươi hoặc nhuộm (theo phương pháp nhuộm gram hay nhuộm PAS) thấy tế bào tròn đơn lẻ kích thước 2 - 4 µ. Trong đó thành tế bào mỏng. Bên cạnh có một số tế bào nảy chồi. Cạnh đó có tế bào dài, ngắn, gắn vào nhau bằng điểm yếu dễ gẫy.

Trong phiến đồ tổ chức (sinh thiết bộ phận mắc bệnh) cũng có hình sợi miến giả và hình tế bào nảy chồi bắt mầu đậm. Nếu là tạp nấm không có tế bào nảy chồi.

Ở da có thể tìm thấy tế bào nảy chồi ở lớp: sừng, gai, trung bì.

Chú ý: soi tươi hay ở trong tổ chức nấm khi chẩn đoán phải:

Thấy tế bào nấm men mọc chồi hình con lật đật, sợi "miến giả".

Số lượng phải nhiều so với tạp khuẩn khác.

Nếu bệnh phẩm lấy ở tổ chức kín (như túi mủ, màng não, khoang bụng, nước tiểu) mà thấy hình chồi nẩy mầm- sợi " miến" coi là dương tính.

Trên da nếu thường thấy nhiều tế bào nấm nảy chồi và sợi "miến giả" cũng được coi là dương tính. Vì candida albicans thường không thấy sống tạp sinh trên da lành.

Các yếu tố thuận lợi đễ nhiễm nấm candida

Yếu tố nội lai

Bệnh nhiễm trùng cấp tính hay mãn tính.

Bệnh chuyển hoá: tiểu đường, mập phì.

Thiếu các sinh tố B (B2, B6, PP và C).

Sử dụng các kháng sinh có phổ rộng kéo dài.

Sử dụng cocticoid kéo dài.

Sử dụng các thuốc kháng tế bào (điều trị ung thư).

Bệnh đái đường, bỏng, ung thư, nhiễm HIV/AIDS, thai nghén.

Sau phẫu thuật thay van tim.

Bệnhnhân suy mòn, suy kiệt .

Viêm sau lậu.

Yếu tố ngoại lai

Người già, răng rụng hết.

Loét do bỏng ở bệnh nhân bỏng.

Người hay tiếp xúc với nguồn nước, hoa trái, thực phẩm, công nhân sản xuất bia, thợ giặt...

Triệu chứng lâm sàng

Candida nông

Nấm candida ở niêm mạc miệng lưỡi:

Hay còn gọi là tưa (muguet) hay gặp ở trẻ em, người già yếu hay người bị các bệnh khác làm suy nhược cơ thể, hoặc dùng kháng sinh, cocticoit dài ngày.

Triệu chứng khi bị nấm niêm mạc miệng đỏ, trên hàm ếch có thể có ít vết trợt nông tập hợp lại thành đám trông như sữa đọng lại, lấy ra dễ dàng. Hay khu trú vào lưỡi, vào mặt trong má, có khi lan xuống cả họng, thực quản, có khi kèm điểm loét, hoại tử. Ở những người già yếu, trẻ em suy dinh dưỡng, có thể phối hợp với tụ cầu, liên cầu làm cho niêm mạc sần sùi lên.

Nứt mép do Candida:

Mép đỏ, nứt và loét trợt, hay kèm theo tưa trong miệng và có thể lan ra cả mặt. Thường hay phối hợp với tụ cầu gây viêm môi (Céilite).

Nấm candida trong các kẽ:

Thường gặp ở các kẽ lớn như bẹn, nách, dưới vú, khoeo, khuỷu và ngón tay, kẽ ngón chân. Thương tổn là những vết đỏ,ranh giới rõ, hơi gồ cao, có vảy, có khi có mụn nước hoặc mụn mủ. Bề mặt thương tổn đỏ và ướt.Bờ không đều, nham nhở, xung quanh có một viền vảy mỏng dễ bong.Tổn thương thường khu trú vào các kẽ.Đáy của kẽ thường thành vết nứt chảy nước, ở kẽ chân do đi giầy dép bị ẩm ướt nhiều, cho nên tình trạng bợt da (maceration) tăng lên thành từng mảng, ở dưới da trợt đỏ tươi, dễ bị nhiễm trùng phụ làm cho tổn thương có mủ, vì vậy tìm nấm rất khó. Tổn thương còn lan lên cả mặt mu của các ngón.

Nấm candida ở da đầu:

Ít gặp. Trên da đầu cả những vùng có tóc thấy những đám viêm chân tóc (folliculite) có mủ. Trong mủ ấy vừa tìm thấy cả tụ cầu và cả nấm men. Tóc bị rụng và không mọc lại. sợi tóc không bị tổn thương, tìm không thấy sợi nấm cũng như bào tử nấm.

Viêm móng do candida:

Thương tổn bắt đầu thường là viêm quanh móng, có khi có mủ có khi không. Về sau móng dày lên có đường nứt, đôi khi lại thành nâu, nhưng không mất vẻ bóng và không gãy. Bên dưới móng không có vảy vụn như trong nấm móng khác. Cũng có khi móng dày trở nên đục và dưới móng cũng có những mảng vảy làm cho khó chẩn đoán phân biệt, đôi khi có dịch mủ ở gốc móng.

Nấm candida âm hộ, âm đạo:

Triệu chứng chủ yếu là ngứa. Da âm hộ đỏ và nhẵn. Trong kẽ mép có bợt da (macẻation) trên phủ một chất như kem màu trắng. Bên dưới là tổn thương đỏ tươi hoặc đỏ sẫm, bờ không đèu, nham nhở, xung quanh có viền vảy da.

Âm đạo khi nhiễm nấm thì có những nốt trắng như tưa, dính vào thành âm đạo có khi không thấy rõ vì có bài tiết nhiều chất nhầy, lẫn mủ. Đối với phụ nữ có thai, cảm giác ngứa tăng lên làm rát như phải bỏng, khí hư ra nhiều.

Tổn thương có thể lan ra cả bẹn, nhất là ở những người bị bệnh đái đường. Bệnh rất dai dẳng, có khi hết triệu chứng lâm sàng nhưng nấm vẫn tồn tại trong âm đạo và trong điều kiện thuận lợi nào đấy, lại phát triển lên. Các triệu chứng lân sàng thường không phụ thuộc vào số lượng nấm tìm thấy trong âm đạo.

Viêm qui đầu do candida:

Hay gặp ở người có vợ bị viêm âm đậo do nấm men.

Tổn thương bắt đầu bằng mụn nước, mụn mủ, khi vỡ để lại các vết trợt tròn,ban đỏ rải rác hoặc liên kết thành đám màu đỏ tươi, có viền biểu bì, có chất bự trắng, có khi có vảy khô, thường ngứa.

Candida sâu

Granulome monoliasique:

Ít gặp.

Hình thái u hạt (granulomateuse):

Thường bắt đầu là một nứt mép, tưa, sau đó lan xuống quanh móng rồi vào móng lan cả lên da đầu, có khi cả người và chi dưới. Loại này có một phản ứng viêm lan sâu xuống trung bì, tạo thành những u sần sùi nhô lên như mụn cơm rất lớn 4 - 8 mm đường kính, trên có vẩy. Cậy ra đáy có những tổ chức hạt chảy máu dễ dàng.

Có khi lại thành những áp xe lan toả khắp người:

Những áp xe dưới da lan toả lên cả da đầu.

Nấm candida ở phủ tạng

Nấm candida phế quản (bronchique)

Thường gặp ở những người hay uống chè nhiều ở Ấn Độ và Ceylan, hoặc nông dân đập lúa hít phải buị.

Bệnh nhân ho nhiều, đờm đặc, dính trong có những hạt lổn nhổn cấu tạo nên bởi các tế bào bong ra trộn lẫn với nấm, không mầu.

Toàn trạng ít bị ảnh hưởng.

Nghe phổi có ran rít nhất là ở đáy.

Chiếu X quang chỉ thấy hình ảnh của viêm cuống phổi.

Xét nghiệm đờm tìm thấy có nhiều nấm men.

Nấm candida ở phổi (candidose pulmonaira)

Ho nhiều và đau ngực, sốt mạch nhanh.

Đờm lúc đầu ít, sau nhiều và dính, có ít tia máu. Có khi nhiễm trùng phụ làm cho đờm lẫn máu.

Nghe và X quang có thể thấy những tổn thương giống viêm phổi ở một hoặc cả hai phế trường.

Có thể do C. albicans hoặc C. tropicalis.

Nhiễm ở các cơ quan khác

Nhiễm nấm candida ở amidan: hạnh nhân có những nốt trắng như tưa.

Nhiễm nấm candida đường tiêu hoá: thường xẩy ra sau khi dùng kháng sinh lâu dài.

Bệnh nấm candida ở hậu môn.

Viêm nội tâm mạc do candida.

Viêm phúc mạc và tiết niệu do candida.

Nhiễm khuản huyết do candida.

Nhiễm candida ở hệ thần kinh (candidose).

Nhiễm nấm candida ở các giác quan (candidose).

Viêm tai do candida,

Nhiễm nấm candida ở mắt.

Điều trị bệnh nấm candida

Candida ở niêm mạc miệng, lưỡi thì rửa, súc miệng bằng dung dịch natricácbonat hoặc chấm dung dịch glycerinborat 3 % và bằng Daktarilgel.

Candida âm đạo rửa bằng dung dịch nabicácbonat, đặt thuốc chống nấm như : nystatin, clotrimazol, polygynax, tergynan, miconazol, kết hợp uống thuốc chống nấm như nizoral, sporal hoặc fluconazol.

Với candida ở da có thể bôi thuốc màu như gientian 2%, milian, castellani, fungizon hoặc kem nystatin, nizoral, canesten. Nếu tổn thương rộng thì ngoài bôi tại chỗ phải uống thuốc chống nấm thuộc nhóm imidazol như ketoconazol, itraconazol, fluconazol.

Candida hệ thống hay u hạt do candida có thể truyền tĩnh mạch chậm amphotericin B 0,25 - 1,0 mg/ kg thể trọng/ ngày hoặc uống thuốc chống nấm nhóm polyen hay nhóm imidazol.

Trong điều trị nấm candida cần tăng cường uống vitamin B các loại, cần giảm lượng đường trong chế độ ăn, khi bị bệnh.