Bệnh học và điều trị ngoại cảm ôn bệnh

2019-03-01 10:24 AM

Khí cũng là dạng vật chất cơ bản để tạo thành và duy trì sự sống của con người. Nó tồn tại trong các tổ chức tạng phủ và thông qua các hoạt động cơ năng của tạng phủ để phản ảnh ra ngoài.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Nhắc lại sinh lý học

Vệ, Khí, Dinh, Huyết chu lưu khắp cơ thể để duy trì sự sống bình thường của con người.

Vệ có tác dụng:

Bảo vệ cơ thể chống lại tác nhân gây bệnh từ bên ngoài.

Ôn dưỡng cơ nhục, sung nhuận bì phu.

Quản lý việc đóng mở lỗ chân lông (quan hệ mất thiết với việc đổ mồ hôi).

Dinh (hàm ý kinh doanh) có vai trò sinh huyết và dinh dưỡng toàn thân. Dinh khí lưu hành bên trong mạch.

Khí cũng là dạng vật chất cơ bản để tạo thành và duy trì sự sống của con người. Nó tồn tại trong các tổ chức tạng phủ và thông qua các hoạt động cơ năng của tạng phủ để phản ảnh ra ngoài. Khí bao hàm:

Sự hoạt động cơ năng của các tổ chức, tạng phủ. Khí vận hành không ngừng trong kinh mạch (kinh khí), trong dưỡng tạng phủ (tạng khí), ngoài dưỡng bì phu (vệ khí).

Những dạng vật chất khó thấy, chất dưỡng khí, chất dinh dưỡng đang vận hành trong cơ thể (dưỡng khí, cốc khí, tông khí…).

Huyết có vai trò dinh dưỡng cho cơ thể. Quá trình tạo thành huyết có liên quan tới Tỳ - Phế - Tâm - Thận. Sự tuần hoàn của huyết do Tâm làm chủ, do Càn tàng trữ và do Tỳ thống soái.

Bệnh lý

Vệ phận chứng

Đây là ôn nhiệt ở thời kỳ đâu. Bệnh ở bì mao và Phế.

Triệu chứng:

Sợ gió lạnh, phát sốt, khát không nhiều, ho ít đàm, hoặc đàm khó khạc, mạch phù sác.

Điều trị:

Tà ở bì mao: sốt, sợ gió lạnh, mạch phù sác, hoặc có ho, đau họng, khát. Pháp trị: Thanh tán biểu nhiệt (Ngân kiều tán).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Hãn)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Liên kiều	Đắng, lạnh. Vào Đởm, Đại trường, Tam tiêu, Thanh nhiệt, giải độc, tán kết, giải cảm trừ phong nhiệt	Quân
Kim ngân	Ngọt, đắng. Vào Phế, Vị, Tâm, Tỳ, Đại trường. Thanh nhiệt giải độc, thanh nhiệt Vị trường, thanh biểu nhiệt.	Quân
Bạc hà	Cay mắt, vào phế, can. Phát tán phong nhiệt	Thần
Kinh giới	Vị cay, ôn. Vào Phế, Can. Phát biểu, khử phong, lợi yết hầu.	Thần
Đậu sị	Vị đắng, tính hàn. Vào Phế, Vị. Tác dụng giải biểu trừ phiền	Thần
Cát cánh	Đắng cay hơi ấm. Vào Phế. Khử đờm chỉ khái, tuyên Phế lợi hầu họng, bài nung giải độc	Tá
Ngưu bàng tử	Vị cay, đắng, tính hàn. Vào Phế, Vị. Tác dụng tán phong nhiệt, tuyên Phế, thấu chẩn.	Tá
Lá tre	Ngọt, nhạt, hàn. Thanh Tâm hỏa, lợi niệu, trừ phiền nhiệt	Tá
Cam thảo	Ngọt bình. Vào 12 kinh. Bổ trung khí, hóa giải độc.	Tá - Sứ

Công thức huyệt sử dụng:

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Bá hội Đại chùy	Hội của mạch Đốc và 6 dương kinh. Vì là thuần dương nên chủ biểu. Mình nóng, mồ hôi tự ra (Tả sau Bổ). Sợ lạnh, không có mồ hôi(Bổ sau Tả)	Giải biểu
Khúc trì Hợp cốc	Phối hợp Khúc trì, Đại chùy, Hợp cốc là kinh nghiệm để trị cảm sốt	Hạ sốt
Ngoại quan	Hội của Thủ Thiếu dương và Dương duy mạch	Đặc hiệu khu phong, giải biểu.
Phong trì	Hội của Thủ túc Thiếu dương và Dương duy mạch	Đặc hiệu khu phong, giải biểu.
Phong môn	Khu phong phần trên cơ thể	Trị cảm, đau đầu, đau gáy cứng

Tà ở phế : ho ít đàm, hoặc đàm khó khạc, đau họng, hơi sợ gió, sợ lạnh, hơi phát sốt. Pháp trị: Tuyên Phế tán nhiệt (Tang cúc ẩm).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Hãn)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Tang diệp	Ngọt đắng, hàn. Vào Can, Phế, Thận. Phát tán phong nhiệt, thanh Can, minh mục, thanh Phế chỉ khái	Quân
Cúc hoa	Ngọt, đắng tính hơi hàn. Vào Phế, can, Thận. Phát tán phong nhiệt, thanh Can minh mục, giáng hỏa, giải độc	Thần
Bạc hà	Cay mắt, vào phế, can. Phát tán phong nhiệt	Thần
Liên kiều	Đắng, lạnh. Vào Đởm, Đại trường, Tam tiêu. Thanh nhiệt, giải độc, tán kết, giải cảm trừ phong nhiệt	Thần
Hạnh nhân	Đắng, ấm. Vào Phế, Đại trường. Thông Phế, bình suyễn, nhuận tràng, thông tiện, ôn phế.	Tá
Cát cánh	Đắng cay, hơi ấm. Vào Phế. Khử đờm chỉ khái, tuyên Phế lợi hầu họng, bài nung giải độc	Tá
Lô căn	Ngọt, hàn, vào Phế vị. Thanh nhiệt, sinh tân, lợi niệu, thanh Phế nhiệt, chỉ khái, thanh nhiệt, chỉ ôn.	Tá
Cam thảo	Ngọt ôn. Vào 12 kinh. Bổ trung khí, hóa giải độc	Sứ

Công thức huyệt sử dụng:

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Bá hội Đại chùy	Hội của mạch Đốc và 6 dương kinh. Vì là thuần dương nên chủ biểu. Mình nóng, mồ hôi tự ra (Tả sau Bổ) Sợ lạnh, không có mồ hôi (Bổ sau Tả)	Giải biểu
Khúc trì Hợp cốc	Phối hợp Khúc trì, Đại chùy, Hợp cốc là kinh nghiệm để trị cảm sốt	Hạ sốt
Ngoại quan	Hội của Thủ Thiếu dương và Dương duy mạch	Đặc hiệu khu phong, giải biểu
Phong trì	Hội của Thủ túc Thiếu dương và Dương duy mạch	Đặc hiệu khu phong, giải biểu
Phong môn	Khu phong phần trên cơ thể	Trị cảm, đau đầu, đau gáy cứng
Thái uyên	Du Thổ huyệt/Phế. Khu phong hóa đờm, lý Phế chỉ khái	Trị ho
Nghinh hương	Huyệt tại chỗ	Ngạt mũi

Khí phận chứng

Theo lý luận YHCT, giai đoạn này bệnh tà ở sâu hơn.

Triệu chứng: sợ nóng, không sợ lạnh. Do Ôn nhiệt nhập vào bằng 2 đường (hoặc bệnh từ Vệ phận chuyển sang hoặc bệnh do trực trúng vào Khí phận) mà triệu chứng có khác nhau.

Nếu từ Vệ phần chuyển sang: sẽ thấy lúc đầu sợ lạnh phát sốt, sau đó hết sợ lạnh chỉ sốt.

Nếu do trực trúng Khí phận: ngay từ đầu đã không sợ lạnh, chỉ có sốt.

Các thể lâm sàng: vì nhiệt nhập vào những vị trí không giống nhau nên xuất hiện các thể lâm sàng.

Phế nhiệt.

Hung cách nhiệt.

Vị nhiệt.

Nhiệt kết trường phủ.

Nhiệt ở Phế kinh: sốt, phiền khát, phiền táo, bất an, ho đờm đặc vàng, khó khạc. Khí suyễn, ho ra máu, tiểu đỏ, lưỡi đỏ, rêu vàng khô hoặc nhớt, mạch hoạt sác. Điều trị : Tuyên giáng Phế nhiệt (Ma hạnh cam thạch thang).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Hãn)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Ma hoàng	Cay, đắng, ôn. Khai thấu lý, làm ra mồ hôi, lợi tiểu tiện	Quân
Thạch cao	Vị ngọt, cay, tính hàn. Vào 3 kinh Phế, Vị, Tam tiêu. Thanh nhiệt, giáng hỏa, trừ phiền, chỉ khát	Thần
Hạnh nhân	Đắng, ấm. Vào Phế, Đại trường. Thông Phế, bình suyễn, nhuận tràng, thông tiện, ôn phế	Tá
Cam thảo	Ngọt ôn. Vào 12 kinh. Bổ trung khí, hóa giải độc	Sứ

Công thức huyệt sử dụng:

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Đại chùy	Hội của mạch Đốc và 6 dương kinh, thuần dương nên chủ biểu. Mình nóng, mồ hôi tự ra (Tả sau Bổ) Sợ lạnh, không có mồ hôi(Bổ sau Tả)	Giải biểu
Khúc trì Hợp cốc	Phối hợp Khúc trì, Đại chùy, Hợp cốc là kinh nghiệm để trị cảm sốt	Hạ sốt
Thái uyên	Du Thổ huyệt/Phế. Khu phong hóa đờm, lý Phế chỉ khái	Trị ho
Đản trung	Hội của khí	Trị ho, khó thở
Nghinh hương	Huyệt tại chỗ	Ngạt mũi

Nhiệt uất hung cách: tức ngực, phát sốt từng cơn, thường buồn phiền, khó ngủ. Mạch sác, rêu vàng. Điều trị: thanh thấu uất nhiệt (Chi tử sị thang).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Thanh)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Chi tử	Vị đắng, hàn. Vào Tâm, Phế, Tam tiêu. Thanh nhiệt, tả hỏa, lợi tiểu, cầm máu.	Quân
Đậu sị	Vị đắng, tính hàn. Vào Phế, Vị. Tác dụng giải biểu trừ phiền	Thần

Công thức huyệt sử dụng:

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Đại chùy	Hội của mạch Đốc và 6 dương kinh, thuần dương nên chủ biểu. Mình nóng, mồ hôi tự ra (Tả sau Bổ) Sợ lạnh, không có mồ hôi(Bổ sau Tả)	Giải biểu
Khúc trì Hợp cốc	Phối hợp Khúc trì, Đại chùy, Hợp cốc là kinh nghiệm để trị cảm sốt.	Hạ sốt
Nội quan	Hội của Quyết âm và Âm duy mạch.	Đặc hiệu trị bệnh vùng hung cách
Đản trung	Hội của khí	Trị ho, khó thở

Nhiệt nhập Vị: Sốt cao, ra mồ hôi dầm dề, khát dữ, mạch hồng đại, tâm phiền, rêu lưỡi vàng, khô. Điều trị: thanh nhiệt sanh tân. (Bạch hổ thang).

Phân tích bài thuốc (Phép Thanh):

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Sinh thạch cao	Vị ngọt, cay, hàn. Vào 3 kinh Phế, Vị, Tam tiêu. Thanh nhiệt, giáng hỏa, trừ phiền, chỉ khát	Quân
Tri mẫu	Vị đắng, lạnh. Tư Thận, tả hỏa	Thần
Cam thảo	Ngọt ôn. Hòa trung bổ thổ, điều hòa các vị thuốc	Tá - Sứ
Cánh mễ	Ích Vị, sinh tân	Tá - Sứ

Công thức huyệt sử dụng:

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Đại chùy	Hội của mạch Đốc và 6 dương kinh. Vì là thuần dương nên chủ biểu. Mình nóng, mồ hôi tự ra (Tả sau Bổ) Sợ lạnh, không có mồ hôi(Bổ sau Tả)	Kinh nghiệm hiện nay phối hợp Đại chùy và Khúc trì chữa sốt cao
Khúc trì Hợp cốc	Phối hợp Khúc trì, Đại chùy, Hợp cốc là kinh nghiệm để trị cảm sốt	Hạ sốt
Thập tuyên	Kỳ huyệt. Kinh nghiệm chữa sốt cao bằng cách thích nặn ra ít máu	Hạ sốt

Nhiệt kết Trường phủ: Có 2 thể lâm sàng khác nhau:
Trường táo tiện bế: cầu táo bón, triều nhiệt, ra mồ hôi, bụng đau sợ ấn, tiểu đỏ, lưỡi khô, mạch trầm thực.
Điều trị: nhuận táo thông tiện (Điều Vị thừa khí thang).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Hạ)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Đại hoàng	Đắng, lạnh. Vào Tỳ, Vị, Đại trường, Can, Tâm bào. Hạ tích trệ trường vị, tả thực nhiệt huyết phận	Quân
Mang tiêu	Mặn, lạnh. Vào Đại trường, Tam tiêu. Thông đại tiện, nhuyễn kiên, tán kết	Thần
Chỉ thực	Đắng, hàn. Vào Tỳ vị. Phá kết, tiêu tích trệ, hóa đờm trừ bĩ	Tá
Hậu phác	Cay, đắng ấm. Vào Tỳ, Vị, Đại trường. Hành khí, hóa đờm trừ nôn mửa	Tá

Công thức huyệt sử dụng:

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Thiên xu	Mộ huyệt của Đại trường	Hạ tích trệ trường vị
Chỉ câu	Kinh hỏa huyệt của Tam tiêu. Có tác dụng tán ứ kết, thông trường vị	Trị táo bón
Khúc trì Hợp cốc	Phối hợp Khúc trì, Đại chùy, Hợp cốc là kinh nghiệm để trị cảm sốt	Hạ sốt

Trường nhiệt hạ lỵ: Tả lỵ nhiều lần, hậu môn nóng rát, mạch sác, miệng khát, rêu vàng khô.
Điều trị: Tiết nhiệt sinh tân (Cát căn cầm liên thang).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Thanh)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Cát căn	Ngọt, cay, bình. Vào Tỳ, Vị. Sinh tân chỉ khát, trừ phiền, thanh nhiệt.	Quân
Hoàng liên	Đắng, hàn. Vào Can, Đởm. Thanh nhiệt, trừ thấp, thanh Tâm, trừ phiền, giải độc, thanh Can hỏa, chỉ huyết do nhiệt.	Thần
Hoàng cầm	Đắng, hàn. Vào Tâm, Phế, Can, Đởm, Đại trường. Thanh nhiệt, tả hỏa, làm lợi thấp ở Phế, trừ thấp Vị trường.	Thần
Nhân trần	Đắng, cay, tính hơi hàn. Vào Tỳ, Vị, Can, Đởm. Lợi thấp nhiệt, thoái hoàng.	Thần
Kim ngân	Ngọt, đắng. Vào Phế, Vị, Tâm, Tỳ, Đại trường. Thanh nhiệt giải độc, thanh nhiệt Vị trường, thanh biểu nhiệt.	Thần
Mộc thông	Đắng, lạnh. Vào Tâm, Tiểu trường, Phế, Bàng quang. Giáng Tâm hỏa, thanh lợi Tiểu trường, thanh thấp nhiệt Bàng quang	Thần
Hoắc hương	Cay, ấm vào Phế, Tỳ, Vị. Tán thử thấp, điều hòa Tỳ, Vị, phương hương hóa trọc thấp	Tá
Cam thảo	Ngọt ôn. Vào 12 kinh. Bổ trung khí, hóa giải độc	Sứ

Dinh phận chứng

Còn được xem như giai đoạn đầu của huyết nhiệt chứng. Bệnh cảnh xuất hiện ở tâm, Tâm bào và triệu chứng chủ yếu gồm huyết nhiệt và lơ mơ.
Bệnh xuất hiện ở Dinh phận có thể do:

Từ Vệ phần chuyển đến, không qua Khí phận, trực tiếp vào Huyết phận (Nghịch truyền Tâm bào).

Từ khí phận chuyển đến.

Trực trúng.

Các thể lâm sàng:

Nhiệt thương dinh âm (Âm hư nội nhiệt): sốt nặng về đêm, tâm phiền khó ngủ, hoặc nói lảm nhảm, lưỡi đỏ tươi.

Điều trị: thanh dinh thấu nhiệt (Thanh dinh thang).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Bột sừng trâu	Thanh nhiệt độc ở phần Dinh	Quân
Huyền sâm	Đắng, mặn, hơi hàn. Tư âm, giáng hỏa, trừ phiền, nhuận táo	Thần
Mạch môn	Ngọt, đắng. Nhuận phế , sinh tân	Thần
Sinh địa	Hàn, ngọt, đắng. Nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết	Thần
Kim ngân	Ngọt, đắng. Vào Phế, Vị, Tâm, Tỳ, Đại trường. Thanh nhiệt giải độc, thanh nhiệt Vị trường, thanh biểu nhiệt.	Tá
Hoàng liên	Đắng, hàn. Vào Can, Đởm. Thanh nhiệt, trừ thấp, thanh Tâm, trừ phiền, giải độc, thanh Can hỏa, chỉ huyết do nhiệt.	Tá
Liên kiều	Đắng, lạnh. Vào Đởm, Đại trường, Tam tiêu. Thanh nhiệt, giải độc, tán kết, giải cảm trừ phong nhiệt	Tá
Lá tre	Ngọt, nhạt, hàn. Thanh Tâm hỏa, lợi niệu, trừ phiền nhiệt	Tá
Đan sâm	Đắng, hơi hàn. Trục ứ huyết (không ứ huyết không dùng)

Nhiệt nhập Tâm bào: Lơ mơ, nói nhảm, tâm phiền lưỡi đỏ, ngủ vùi không tỉnh.

Điều trị: thanh tâm khai khiếu (Thanh cung thang).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Bột sừng trâu	Thanh nhiệt độc ở phần Dinh	Quân
Huyền sâm	Đắng, mặn, hơi hàn. Tư âm, giáng hỏa, trừ phiền, nhuận táo	Thần
Mạch môn	Ngọt, đắng. Nhuận phế , sinh tân	Thần
Liên tử tâm	Vị đắng, tính hàn. Thanh Tâm khử nhiệt. Chữa tâm phiền, thổ huyết	Quân
Liên kiều	Đắng, lạnh. Vào Đởm, Đại trường, Tam tiêu. Thanh nhiệt, giải độc, tán kết, giải cảm trừ phong nhiệt	Tá
Trúc diệp	Ngọt, nhạt, hàn. Thanh Tâm hỏa, lợi niệu, trừ phiền nhiệt	Tá

Dinh vệ hợp tà: hơi sợ gió lạnh, lưỡi đỏ tươi, đêm nóng khó ngủ, hoặc lơ mơ nói nhảm, mạch sác.

Điều trị: Lưỡng thanh Dinh Vệ (Ngân kiều tán bỏ Kinh giới, đậu sị; gia sinh địa, Đơn bì, Huyền sâm, Đại thanh diệp).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Liên kiều	Đắng, lạnh. Vào Đởm, Đại trường, Tam tiêu. Thanh nhiệt, giải độc, tán kết, giải cảm trừ phong nhiệt	Quân
Đơn bì	Cay đắng, hơi hàn. Thanh huyết nhiệt, tán ứ huyết. Chữa nhiệt nhập doanh phận	Quân
Kim ngân	Ngọt, đắng. Vào Phế, Vị, Tâm, Tỳ, Đại trường. Thanh nhiệt giải độc, thanh nhiệt Vị trường, thanh biểu nhiệt.	Quân
Sinh địa	Hàn, ngọt, đắng. Nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết	Thần
Huyền sâm	Đắng, mặn, hơi hàn. Tư âm, giáng hỏa, trừ phiền, nhuận táo	Thần
Bạc hà	Cay mắt, vào phế, can. Phát tán phong nhiệt	Thần
Cát cánh	Đắng cay hơi ấm. Vào Phế. Khử đờm chỉ khái, tuyên Phế lợi hầu họng, bài nung giải độc	Tá
Ngưu bàng tử	Vị cay, đắng, tính hàn. Vào Phế, Vị. Tác dụng tán phong nhiệt, tuyên Phế, thấu chẩn.	Tá
Lá tre	Ngọt, nhạt, hàn. Thanh Tâm hỏa, lợi niệu, trừ phiền nhiệt	Tá
Cam thảo	Ngọt ôn. Vào 12 kinh. Bổ trung khí, hóa giải độc.	Tá - Sứ

Công thức huyệt có thể sử dụng:

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Tam âm giao	Giao hội huyệt của 3 kinh âm/chân	Tư âm
Đại chùy	Hội của mạch Đốc và 6 dương kinh, thuần dương nên chủ biểu. Mình nóng, mồ hôi tự ra (Tả ) Sợ lạnh, không có mồ hôi (Bổ)	Thanh nhiệt
Khúc trì thập tuyên Hợp cốc	Phối hợp Khúc trì, Đại chùy, Thập tuyên, Hợp cốc là kinh nghiệm để trị cảm sốt	Thanh nhiệt
Phục lưu	Kinh Kim huyệt/Thận. Điều hòa và sơ thông huyền phủ (lỗ chân lông)	Tư âm bổ Thận. Trị chứng đạo hãn
Bách hội	Hội của mạch Đốc và 6 dương kinh. Thanh thần chí, tiết nhiệt.	Trị chứng nói nhảm, lơ mơ

Huyết phận chứng

Giai đoạn này, Nhiệt tà đã vào sâu bên trong, chủ yếu ở Can Thận.

Bệnh ở Can có 2 loại biểu hiện:

Nhiệt bức huyết vọng hành, Can không tàng được huyết (xuất huyết, ói ra máu, tiểu tiện ra máu, chảy máu cam…).

Nhiệt tà làm hao huyết, huyết không đủ để dưỡng Can khiến Cân mạch co rút, còn gọi là “động phong”.

Bệnh ở thận chủ yếu là biểu hiện tình trạng hao huyết nặng, gây thương âm hoặc vong âm.

Nhiệt nhập vào huyết phận bằng 2 con đường:

Từ Khí phận chuyển đến.

Từ Dinh phận chuyển đến.

Các thể lâm sàng:

Huyết nhiệt vọng hành: xuất huyết, thổ huyết, nục huyết, tiện huyết… huyết màu đỏ thẫm hơi tím, sốt về đêm, tâm phiền, mất ngủ, lòng bàn tay chân nóng, lưỡi đỏ mạch sác, kèm toàn thân sốt, khát, mồ hôi nhiều.

Điều trị: Lương huyết tán uất (Tê giác địa hoàng thang).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Bột sừng trâu	Thanh nhiệt độc ở phần Dinh	Quân
Sinh địa	Hàn, ngọt, đắng. Nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết	Thần
Bạch thược	Đắng, chát, chua. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.	Tá - Sứ
Đơn bì	Cay đắng, hơi hàn. Thanh huyết nhiệt, tán ứ huyết. Chữa nhiệt nhập doanh phận	Tá - Sứ

Can nhiệt động phong: đau đầu chóng mặt, mắt đỏ, tâm phiền, sốt, khát, gáy cổ cứng, co giật từng cơn, lưỡi đỏ thẫm, mạch huyền sác.
Điều trị: Thanh Can tức phong (Linh dương câu đằng thang).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Linh dương giác		Quân
Trúc nhự	Ngọt, hơi lạnh. Thanh nhiệt, lương huyết	Quân
Câu đằng	Ngọt, hàn. Thanh nhiệt, bình can trấn kinh	Quân
Sinh địa	Hàn, ngọt, đắng. Nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết	Thần
Bạch thược	Đắng, chát, chua. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.	Tá - Sứ
Tang diệp	Ngọt, mát. Thanh nhiệt, lương huyết	Thần
Phục thần	Ngọt, nhạt, bình. Lợi thủy, thảm thấp. Bổ Tỳ, định Tâm.	Tá
Cúc hoa	Ngọt, mát. Tán phong nhiệt, giải độc, giáng hỏa.	Tá
Bối mẫu	Đắng, hàn. Thanh nhiệt, tán kết, nhuận Phế, tiêu đờm.	Tá
Cam thảo	Ngọt, bình. Bổ Tỳ nhuận Phế, giải độc	Sứ

Huyết nhiệt thương âm: sốt, mặt đỏ, lòng bàn tay chân nóng, miệng lưỡi khô, mỏi mệt, ù tai, mạch hư vô lực.

Điều trị: Tư âm dưỡng dịch (Phục mạch thang gia giảm).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
A giao	Ngọt, bình. Tư âm dưỡng huyết. Bổ Phế, nhuận táo	Quân
Sinh địa	Hàn, ngọt, đắng. Sinh tân dịch, lương huyết	Thần
Ma nhân	Vị ngọt, bình. Vào Phế, Tỳ, Can, Thận. Bổ Thận, nuôi huyết, nhuận táo	Quân
Mạch môn	Ngọt, đắng. Nhuận phế, sinh tân.	Thần
Bạch thược	Đắng, chát, chua. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.	Thần
Liên tử tâm	Vị đắng, tính hàn. Thanh Tâm, khử nhiệt. Chữa tâm phiền, thổ huyết.	Tá
Chích thảo	Ngọt, ôn. Bổ Tỳ nhuận Phế, giải độc.	Sứ

Vong âm thất thủy: cơ thể khô gầy, môi teo, lưỡi co, mắt lờ đờ, hai gò má đỏ, ngón tay run, mạch vi tế hoặc co giật động phong.
Điều trị: Tư âm tiềm dương (Tam giáp phục mạch thang).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
A giao	Ngọt, bình. Tư âm dưỡng huyết. Bổ Phế, nhuận táo.	Quân
Sinh địa	Hàn, ngọt, đắng. Sinh tân dịch, lương huyết.	Thần
Mẫu lệ	Mặn chát, hơi hàn. Tư âm tiềm dương. Hóa đờm cố sáp.	Thần
Ma nhân	Vị ngọt, bình. Vào Phế, Tỳ, Can, Thận. Bổ Thận, nuôi huyết, nhuận táo.	Quân
Mạch môn	Ngọt, đắng. Nhuận phế, sinh tân.	Thần
Bạch thược	Đắng, chát, chua. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.	Thần
Qui bản	Ngọt mặn, hàn. Tư âm, Bổ Tâm Thận.	Thần
Miết giáp	Vị mặn, hàn. Vào Can, Phế, Tỳ. Dưỡng âm, nhuận kiên, tán kết.	Thần
Liên tử tâm	Vị đắng, tính hàn. Thanh Tâm, khử nhiệt. Chữa tâm phiền, thổ huyết	Tá
Chích thảo	Ngọt, ôn. Bổ Tỳ nhuận Phế, giải độc.	Sứ

Công thức huyệt sử dụng:

Trong cơn: Bách hội, Nhân trung, Thập tuyên.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Bách hội	Hội của mạch Đốc và 6 dương kinh. Thanh thần chí, tiết nhiệt. Đặc hiệu chữa trúng phong.	Trị chứng nói nhảm, lơ mơ, hôn mê.
Nhân trung	Hội của mạch Đốc với các kinh Dương minh ở tay	Đặc hiệu chữa cấp cứu ngất, hôn mê, trúng phong.
Thập tuyên	Kết hợp với Nhân trung cấp cứu ngất, hôn mê	Hạ sốt, phối hợp trong chữa chứng trúng phong.

Ngoài cơn:

Hành gian, Thiếu phủ, Nội quan, Thần môn, Thận du, Can du, Thái khê, Phi dương, Tam âm giao.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Hành gian	Huỳnh hỏa huyệt/Can	Bình can
Thiếu phủ	Huỳnh hỏa huyệt/Tâm	Giáng hỏa
Nội quan	Giao hội huyệt của Tâm bào và Mạch âm duy → Đặc hiệu vùng ngực	Chữa chứng hồi hộp, đau ngực gây khó thở, ngăn ngực
Thần môn	Du Thổ huyệt/Tâm	Tả Tâm hỏa
Can du	Du huyệt của Can ở lưng	Bổ Can huyết
Thận du	Bối du huyệt/Thận	Tư âm bổ Thận
Thái khê	Nguyên huyệt/Thận	bổ Thận
Phi dương	Lạc huyệt/Thận	bổ Thận
Tam âm giao	Giao hội huyệt của 3 kinh âm/chân	Tư âm

Bệnh học và điều trị ngoại cảm ôn bệnh

Nhắc lại sinh lý học

Bệnh lý

Bài viết cùng chuyên mục

Y học cổ truyền viêm khớp dạng thấp

Y học cổ truyền thoái hóa khớp xương

Can nham (ung thư gan nguyên phát)

Rối loạn kinh nguyệt: sinh lý bệnh và cơ chế bệnh sinh theo y học cổ truyền

Y học cổ truyền viêm phế quản (đông y)

Y học cổ truyền rối loạn hấp thu (đông y)

Nhũ nham: ung thư vú

Y học cổ truyền bại não (đông y)

Y học cổ truyền mỡ máu tăng cao

Y học cổ truyền nhiễm trùng tiết niệu (đông y)

Y học cổ truyền tăng huyết áp

Ngân tiết bệnh (bệnh vẩy nến)

Bệnh học ngoại cảm thương hàn

Y học cổ truyền viêm não tủy cấp (hội chứng não cấp)

Phế nham (ung thư phế quản)

Y học cổ truyền thiếu máu cơ tim

Băng lậu: huyết ở âm đạo ra nhiều hoặc lai rai không dứt

Bệnh học tỳ vị

Y học cổ truyền viêm đa dây thần kinh (đông y)

Y học cổ truyền chứng bất lực (đông y)

Y học cổ truyền bệnh tiểu đường (đông y)

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: hàn trệ can mạch

Y học cổ truyền viêm thận tiểu cầu thận cấp tính

Viêm khớp phong thấp tính (viêm khớp dạng thấp tiến triển)

Y học cổ truyền tai biến mạch não