Bệnh chứng tâm tiểu trường

2019-03-01 12:55 PM

Tâm huyết uất trệ là bệnh cảnh đặc biệt do 1 biểu hiện thực chứng trên nền tảng hư chứng. Đó là cơ thể có sẵn khí hư hoặc dương hư sinh ra đờm trọc, đờm trọc ngưng tụ làm ảnh hưởng đến sự vận hành chu lưu toàn thân của Huyết.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Bệnh chứng tạng tâm

Tâm bao gồm Tâm âm và Tâm dương, Tâm huyết và Tâm khí. Tâm là vị đại chủ, đứn đầu hoạt động Tạng phủ của cơ thể. Do vậy, bệnh lý tổn thương tạng Tâm bao gồm 2 nhóm:

Nhóm đơn bệnh:

Tâm huyết uất trệ.

Đàm hỏa nhiễu Tâm. Đàm mê tâm khiếu.

Tâm huyết hư.

Tâm âm hư. Tâm hỏa thượng cang.

Tâm khí hư.

Tâm dương hư.

Nhóm hợp bệnh:

Tâm tỳ hư.

Tâm Thận bất giao.

Tâm Phế khí hư.

Bệnh chứng phủ tiểu trường

Tiểu trường hư hàn.

Tâm huyết uất trệ:

Bệnh nguyên:

Do đờm trọc (sản vật bệnh lý do khí hư hoặc dương hư sinh ra).

Do tình chí bị kích động gây khí uất.

Bệnh sinh:

Hoặc tình chí bị kích động làm cho khí uất, cũng ảnh hưởng đến sự vận hành của huyết. Mà huyết dịch là cơ sở cho sự hoạt động của thần chí. Khi Huyết dịch vận hành bị uất trệ, ngưng tụ sẽ sinh ra chứng đau tức, dấu ứ huyết.

Triệu chứng lâm sàng:

Nặng đầu, đau đầu, chóng mặt. Hồi hộp, đánh trống ngực.

Đau vùng trước ngực, đau cấp ở tim. Bức rức, nặng mỏi, tê buốt ở chi. Tiểu đậm màu, lưỡi đỏ, có vết tím bầm. Mạch tế hoặc sác.

Nếu nặng hơn: tay chân lạnh, vã mồ hôi. Mặt môi xanh tím. Đau tức ngực, nghẹt thở.

Pháp trị:

Hoạt huyết, khử ứ, hành khí, chỉ thống.

Thông dương hóa ứ.

Nếu nặng: hồi dương cứu nghịch, ích khí, sinh mạch.

Phân tích bài thuốc Huyết phủ trục ứ thang (Y lâm cải thác)

Tác dụng: Hoạt huyết, khử ứ, hành khí, chỉ thống.

Chủ trị: Huyết ứ, các chứng đau không cho nắn vào hoặc thân mình có huyết ứ đọng lại thành hòn, ban lưỡi đen, đại tiện đen mà ít.

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, hoạt trường, điều huyết.	Quân
Sinh địa	Hàn, ngọt, đắng. Dưỡng âm, dưỡng huyết.	Quân
Đào nhân	Đắng, ngọt, bình. Hoạt huyết, thông kinh.	Thần
Hồng Hoa	Cay, ấm. Phá ứ huyết, sinh huyết, thông kinh.	Thần
Xuyên khung	Đắng, ôn. Hoạt huyết, chỉ thống, hành khí, khu phong.	Tá
Sài hồ	Đắng hàn. Tả nhiệt, giải độc, thăng đề.	Tá
Trần bì	Cay, đắng, ôn. Hành khí, hóa đờm, táo thấp.	Tá
Chỉ xác	Cay, đắng, chua, hàn. Lý khí, khoan hung.	Tá
Ngưu tất	Chua, đắng, bình. Hoạt huyết, thông kinh, giải độc thấp nhiệt.	Tá
Cát cánh	Ngọt, đắng, cay, bình. Thông khí Phế, tiêu đờm, lợi hầu họng, bài ung, giải độc	Tá
Cam thảo	Ngọt bình, điều hòa các vị thuốc	Sứ

Bài này do Vương Thị Trù lập ra để chữa huyết ứ ở ngực, huyết hành không thông lợi. Ngực đau, đầu đau không khỏi, đau như kim châm, chỗ đau cố định hoặc nấc lâu không khỏi, hoặc uống nước thì sặc, nôn khan, hoặc trống ngực hồi hộp, hoặc đêm ngủ không được, ngủ không yên giấc, dễ cáu gắt, lưỡi có điểm tím, rìa lưỡi có huyết ứ, hai mắt thâm quầng tím. Mạch sáp hoặc huyền khẩn.

Phân tích bài thuốc Hoạt lạc hiệu linh đơn (Y học trung tham tây lục)

Tác dụng: Tuyên thông kinh lạc, thông hành khí huyết, trục hàn hóa thấp.

Chủ trị: Trị kinh lạc có đàm thấp, tử huyết trong da, trên tay đùi, đau ngực nách.

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, hoạt trường, điều huyết	Quân
Đan sâm	Đắng, hơi hàn vào kinh Tâm, Tâm bào. Trục ứ huyết, điều kinh, thanh nhiệt.	Thần
Nhũ hương	Hoạt huyết, khử ứ.	Tá
Mộc dược	Đắng, bình. Hành khí, chỉ thống.	Tá
Địa long	Dẫn thuốc đến nơi đàm thấp tụ.	Sứ

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Đản trung	Hội của khí, mộ của Tâm bào	Hành khí
Cự khuyết	Mộ huyệt của Tâm	Hoạt huyết
Nội quan	Lạc huyệt của Tâm bào	Định Tâm
Phong long	Lạc huyệt của Vị.	Trừ đờm
Tâm Du	Du huyệt của Tâm	Chỉ thống vùng hung cách
A thị huyệt		Giảm đau

Đàm hỏa nhiễu tâm - Đàm mê tâm khiếu:

Bệnh nguyên:

Do nội thương thất tình làm nhiễu loạn thần minh.

Do bệnh nhiệt lại uống thuốc nhiệt.

Bệnh sinh:

Nội thương thất tình làm cho tinh thần bị kích động, khí uất kết lại sản sinh ra thấp, thấp hóa đàm trọc uất lại bên trong làm nhiễu loạn thần minh, thần minh bị che lấp lúc tỉnh lúc mê, khóc cười thất thường hoặc thần chí hôn mê, không hay biết gì cả.

Hoặc do bệnh đã nhiệt lại dùng thuốc nhiệt làm hóa hỏa, ảnh hưởng đến thần minh, phát cuồng phát điên. Mạch hồng thực hoặc trầm hoạt.

Tùy thuộc vào cách thức của đàm trọc hoặc tích nhiệt hóa hỏa thương tâm, mà sẽ có bệnh biến đàm hỏa nhiễu Tâm hoặc Đàm mê tâm khiếu.

Triệu chứng lâm sàng:

Đàm hỏa nhiễu tâm:

Vật vã, mất ngủ. Miệng đắng, họng khô, lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng dầy. Dễ kinh sợ.

Cười nói huyên thuyên. Thao cuồng, đáng mắng người. Mạch hoạt, hữu lực.

Đàm mê tâm khiếu:

Tinh thần đần độn. Cười nói một mình. Đột nhiên ngã lăn, đờm khò khè.

Rêu trắng dày. Mạch huyền hoạt.

Pháp trị:

Thanh Tâm tả hỏa trừ đàm khai khiếu.

Trừ đờm khai khiếu.

Những bài thuốc Y học cổ truyền có thể sử dụng gồm:

Mông thạch cổn đờm hoàn (Ngọc Ẩn quân phương, Đan khê Tâm pháp).

Tử tuyết đan.

Tô hợp hương hoàn.

Phân tích bài thuốc Mông thạch cổn đờm hoàn (cổn đờm hoàn)

Tác dụng: Giáng hỏa trục đàm.

Chủ trị: Thực nhiệt lão đàm (đàm tích tụ lâu) phát điên cuồng, hoảng hốt sợ hãi hoặc hôn mê, hoặc trung quản bĩ, mãn, đại tiện bí kết, mạch hoạt sác.

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Mông thạch	Trục lão đàm tích tụ.	Quân
Trầm hương	Cay, ấm. Thăng giáng các khí, bổ nguyên dương, hạ đàm.
Hoàng cầm	Đắng, hàn. Tả Phế, thanh Tâm.
Đại hoàng	Đắng, lạnh. Hạ tích trệ trường vị, tả thực nhiệt huyết phận.

Mông thạch tính rất mạnh, có khả năng trục đàm tích ẩm phục. Trầm hương điều đạt khí cơ, Hoàng Cầm khổ hàn, thanh hỏa ở thượng tiêu thanh trừ nguồn gốc của đàm, Đại hoàng khổ hàn, đăng dịch thực tích, mở đường đi xuống.

Tác dụng chung của bài là giáng hỏa trục đàm.

Nhìn chung, sức thuốc mạnh, người sức yếu và phụ nữ có mang không dùng để tránh tổn thương đến chính khí.

Phân tích bài thuốc Tử tuyết đan (Hòa tễ cục phương)

Tác dụng: Thanh nhiệt giải độc, trấn kinh, khai khiếu.

Chủ trị: Nhiệt tà hãm ở bên trong, tráng nhiệt, phiền táo, hôn cuồng, nói nhảm, miệng khát, môi khô, tiểu đỏ. Sốt cao, co giật.

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Hoàng kim	Trọng trấn an thần, tả nhiệt ở Tâm Can	Quân
Hàn thủy thạch	Tả hỏa các kinh, lợi thủy	Thần
Từ thạch	Cay, lạnh. Bình Can, tiềm dương	Thần
Hoạt thạch	Ngọt, hàn vào 2 kinh Vị, bàng quang. Thanh nhiệt, lợi tiểu	Thần
Thạch cao	Vị ngọt, cay, tính hàn. Thanh nhiệt, giáng hỏa, trừ phiền, chỉ khát	Thần
Tê giác	Đắng, nhạt, lạnh. Thanh tâm, bình Can	Tá
Linh dương giác	Đắng, nhạt, lạnh. Thanh tâm, bình Can	Tá
Mộc hương	Cay, ấm. Kiện Tỳ, hòa Vị, lý khí, chỉ thống	Tá
Trầm hương	Cay, ấm. Thăng giáng các khí, bổ nguyên dương, hạ đàm	Tá
Huyền sâm	Mặn, hơi đắng, hàn. Thanh nhiệt, lương huyết, tả hỏa, giải độc, sinh tân dịch, tán kết	Tá
Thăng ma	Cay, ngọt, hơi đắng, tính hàn. Thanh nhiệt giải độc, thăng đề	Tá
Đinh hương	Ôn Vị điều khí	Tá
Cam thảo	Điều hòa vị thuốc	Sứ
Phác tiêu	Mặn, đắng, lạnh. Tiêu tích, tả nhiệt, nhuận táo	Tá
Mang tiêu	Mặn, lạnh. Thông đại tiện, trừ đàm	Tá
Sạ hương	Cay, ấm. Khai khiếu, thông kinh lạc, trừ uế	Tá
Chu sa	Ngọt, lạnh. An thần, trấn kinh, giải độc	Tá

Phân tích bài thuốc Tô hợp hương hoàn (cục phương)

Tác dụng: Ôn thông khai khiếu giải uất.

Chủ trị: Đàm thấp bế tắc khí cơ, đột nhiên hôn mê. Cấm dùng ở phụ nữ có thai hoặc sốt cao gây hôn mê co giật (Nhiệt bế).

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Bạch truật	Ngọt, đắng ấm vào Tỳ Vị. Kiện Tỳ, táo thấp, phù chính khí	Quân
Mộc hương	Cay, ấm. Kiện Tỳ, hòa Vị, lý khí, chỉ thống	Thần
Tê giác	Đắng, mặn, lạnh. Thanh tâm, giải độc	Thần
Hương phụ	The, đắng, ôn. Điều khí, giảm đau, giải uất, thông khí	Tá
Chu sa	Ngọt, lạnh. An thần, trấn kinh, giải độc	Tá
Kha tử	Đắng, chua, sáp, ấm. Liễm Phế	Tá
Bạch đàn hương	Điều hòa tạng phủ khí huyết uất trệ	Tá
Đinh hương	Cay, thơm, nóng. Ấm tỳ vị, giáng nghịch khí, giảm đau	Tá
Xạ hương	Cay, ấm. Khai khiếu, thông kinh lạc, trừ uế	Tá
Trầm hương	Cay, ấm. Thăng giáng các khí, bổ nguyên dương, hạ đàm, điều hòa các vị thuốc	Sứ
Tất bát	Cay, ấm. Điều hòa tạng phủ	Tá
An tức hương	Tránh uế ác khí	Tá
Long não	Vị the, ấm. Tránh uế khí, ác khí, trúng phong	Tá
Dầu tô hợp hương	Tránh uế khí	Tá
Nhũ hương	Đắng, cay, hơi ấm. Hoạt huyết, điều khí	Tá

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Can du	Du huyệt của Can ở lưng	Tả can hỏa, tiềm dương
Tỳ du	Du huyệt của Tỳ	Kiện Tỳ
Thái xung	Du Thổ huyệt/Can	Thanh Can hỏa, tiềm dương
Nội quan	Lạc huyệt của Tâm bào	Định Tâm
Phong long	Lạc huyệt của Vị. Huyệt đặc hiệu trừ đờm	Tác dụng hóa (hàn) đờm tại Phế
Thần môn	Tả tâm hỏaÞ Tả tử ÞDu Thổ huyệt/Tâm	Thanh tâm hỏa, Tả Tâm nhiệt

Tâm âm hư:

Bệnh nguyên:

Do mắc những bệnh có tính Nhiệt lâu ngày tổn hại đến Tâm âm.

Bệnh sinh:

Tâm âm hư tổn, làm ảnh hưởng đến huyết và tân dịch. Âm hư sinh nội nhiệt, càng làm cho tân dịch khô cạn và chân âm hao tổn sinh ra chứng ngũ tâm phiền nhiệt, sốt nhẹ, vã mồ hôi…

Tâm âm càng hư, hư hỏa càng bốc lên gọi là Tâm hỏa thượng cang.

Triệu chứng lâm sàng:

Chung: cảm giác nóng trong người. Sốt về chiều và về đêm. Cơn nóng phừng ở mặt, ở ngực. Mặt đỏ, tay chân nóng. Ra mồ hôi tay chân.

Đặc hiệu: mất ngủ, hay mộng mị, nói mơ. Bức rức, giảm trí nhớ. Ngũ tâm phiền nhiệt. Tiểu đỏ, ít. Mồ hôi trộm. Đầu lưỡi khô. Rêu lưỡi khô. Mạch tế sác, vô lực.

Pháp trị:

Tư dưỡng Tâm âm, an thần.

Tư âm giáng hỏa, tiềm dương an thần.

Những bài thuốc YHCT có thể sử dụng:

Chu sa an thần hoàn.

Bá tử dưỡng tâm hoàn.

Phân tích bài thuốc Chu sa an thần hoàn (Phương tễ diễn nghĩa)

Tác dụng: Trấn tâm an thần, thanh nhiệt dưỡng huyết.

Chủ trị: Tâm hỏa xung thịnh làm tổn thương âm huyết gây tâm thần không yên hồi hộp mất ngủ, phiền nhiệt hay mê.

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Chu sa	Ngọt, lạnh. An thần, trấn kinh, giải độc	Quân
Hoàng liên	Đắng, hàn. Thanh Tâm, chỉ huyết do nhiệt	Thần
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, hoạt trường, điều huyết, thông kinh	Tá
Sinh địa	Hàn, ngọt, đắng. Thanh nhiệt, nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết	Thần
Cam thảo	Ngọt bình, điều hòa các vị thuốc	Sứ

Phân tích bài thuốc Bá tử dưỡng tâm hoàn (Thể nhân hội thiên)

Phân tích bài thuốc

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Bá tử nhân	Ngọt, bình. Bổ Tâm Tỳ. Định thần, chỉ hãn, nhuận táo, thông tiện	Quân
Câu kỷ tử	Ngọt, bình. Bổ Can Thận, nhuận Phế táo, mạnh gân cốt.	Thần
Mạch môn	Ngọt, đắng, mát. Nhuận phế, sinh tân	Thần
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, hoạt trường, điều huyết	Thần
Thạch xương bồ	Cay, đắng, ấm. Khai khiếu hóa đàm, giải độc tán phong	Tá
Phục thần	Ngọt, nhạt, bình. Lợi thủy, thảm thấp. Bổ Tỳ, định Tâm.	Tá
Huyền sâm	Mặn, hơi đắng, hàn. Thanh nhiệt, lương huyết, tả hỏa, giải độc, sinh tân dịch, tán kết.	Thần - Tá
Thục địa	Ngọt, hơi ôn. Nuôi Thận dưỡng âm, bổ Thận, bổ huyết	Thần
Cam thảo	Ngọt bình. Bổ tỳ, nhuận phế, giải độc. Điều hòa các vị thuốc	Sứ

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Tâm du	Bối du huyệt của Tâm	Dưỡng Tâm an thần
Quyết âm du	Du huyệt của Tâm bào	Bổ Tâm
Tam âm giao	Giao hội huyệt của 3 kinh âm/chân. Huyệt đặc hiệu chữa bệnh sinh dục - tiết niệu	Tư âm
Nội quan	Đặc hiệu vùng ngựcÞGiao hội huyệt của Tâm bào và Mạch âm duy	Chữa chứng hồi hộp, đau ngực gây khó thở, ngăn ngực
Thần môn	Tả tâm hỏaÞ Tả tử ÞDu Thổ huyệt/Tâm	Thanh tâm hỏa, Tả Tâm nhiệt

Hội chứng Tâm huyết hư:

Bệnh nguyên:

Do mắc bệnh có tính nhiệt lâu ngày làm hao tổn huyết dịch.

Do sự sinh ra huyết giảm sút.

Do chấn thương mất máu nhiều.

Phụ nữ sau khi sinh mất máu.

Do âm hư.

Bệnh sinh:

Tâm chủ huyết mạch, chức năng quân hỏa, các bệnh có tính nhiệt lâu ngày hoặc các bệnh cảnh khác làm cho âm hư sản sinh ra nội nhiệt. Nhiệt tích lại hóa Hỏa càng thiêu đốt huyết dịch làm tổn hại Tâm huyết.

Hoặc do sự ra huyết giảm sút vì nuôi dưỡng thiếu, hoặc Vị âm hư không cung cấp thủy cốc đủ để tạo huyết.

Hoặc do chấn thương mất mát quá nhiều, hoặc phụ nữ sau sinh mất máu, làm cho Tâm không làm chủ được huyết dịch để nuôi dưỡng và giúp cho cơ thể hoạt động.

Tâm huyết hư sinh ra mất ngủ, hay quên, hồi hộp trống ngực, dễ kinh sợ.

Triệu chứng lâm sàng:

Sắc mặt xanh, môi nhợt nhạt. Hồi hộp, dễ kinh sợ, vật vã, hoa mắt, chóng mặt.

Mất ngủ, hay quên. Đánh trống ngực.

Lưỡi bệu nhợt. Mạch sác vô lực.

Pháp trị:

Dưỡng tâm huyết, an thần.

Những bài thuốc YHCT có thể sử dụng:

Thiên vương bổ tâm đan.

Dưỡng tâm thang.

Phân tích bài thuốc Thiên vương bổ tâm đan (Nhiếp sinh bí thần)

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Sinh địa	Hàn, ngọt, đắng. Thanh nhiệt, nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết.	Quân
Huyền sâm	Đắng, mặn, hơi hàn. Tư âm, giáng hỏa, trừ phiền, nhuận táo.	Quân
Đan sâm	Đắng, hơi hàn. Trục ứ huyết.	Thần
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, điều huyết, thông kinh.	Thần
Đảng sâm	Ngọt, bình. Bổ trung, ích khí.	Thần
Phục linh	Ngọt, nhạt, bình. Lợi niệu thẩm thấp, kiện Tỳ, an thần	Thần
Bá tử nhân	Ngọt, bình. Bổ Tâm Tỳ. Định thần, chỉ hãn, nhuận táo, thông tiện.	Thần
Viễn chí	Đắng, ôn. An thần, ích trí, tán uất, hóa đờm.	Thần
Thiên môn	Ngọt, lạnh. Thanh tâm nhiệt, giáng Phế hỏa.	Tá
Mạch môn	Ngọt, đắng, mát. Nhuận phế, sinh tân.	Tá
Ngũ vị tử	Chua, mặn ôn. Cố Thận, liễm Phế. Cố tinh, chỉ mồ hôi. Cường gân ích khí, bổ ngũ tạng.	Tá
Toan táo nhân	Ngọt, chua, bình. Dưỡng Tâm, an thần, sinh tân, chỉ khát.	Tá
Cát cánh	Đắng cay hơi ấm. Điều hòa các vị thuốc.	Sứ
Chu sa	Ngọt, lạnh. An thần, trấn kinh, giải độc.	Sứ

Phân tích bài thuốc Dưỡng tâm thang (Chứng trị chuẩn thằng)

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân	Quân
Hoàng Kỳ	Ngọt, ấm. Bổ Tâm khí, thăng dương khí của Tỳ	Quân
Xuyên khung	Cay, ôn. Hoạt huyết, chỉ thống, hành khí, khu phong	Thần
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, điều huyết, thông kinh.	Thần
Phục thần	Ngọt, nhạt, bình. Lợi thủy, thảm thấp. Bổ Tỳ, định Tâm.	Tá
Viễn chí	Đắng, ôn. An thần, ích trí, tán uất, hóa đờm, bổ Tâm	Tá
Bá tử nhân	Ngọt, bình. Bổ Tâm Tỳ. Định thần, chỉ hãn, nhuận táo, thông tiện	Tá
Toan táo nhân	Ngọt, chua, bình. Dưỡng Tâm, an thần, sinh tân, chỉ khát	Tá
Ngũ vị tử	Chua, mặn ôn. Cố Thận, liễm Phế. Cố tinh, chỉ mồ hôi. Cường gân ích khí, bổ ngũ tạng	Tá
Cam thảo	Ngọt bình. Bổ tỳ nhuận phế, gải độc. Điều hòa vị thuốc	Tá
Nhục quế	Cay, ngọt, đại nhiệt. Bổ mệnh môn hỏa, kiện tỳ. Trợ dương, cứu nghịch, dẫn thuốc	Sứ

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Tâm du	Bối du huyệt của Tâm	Dưỡng Tâm an thần
Quyết âm du	Du huyệt của Tâm bào	Bổ Tâm
Tam âm giao	Giao hội huyệt của 3 kinh âm/chân.	Tư âm
Nội quan	Đặc hiệu vùng ngựcÞGiao hội huyệt của Tâm bào và Mạch âm duy	Định Tâm
Thần môn	Tả tâm hỏaÞ Tả tử ÞDu Thổ huyệt/Tâm	Định Tâm an thần
Cách du	Huyệt Hội của huyết	Bổ huyết
Huyết hải	Huyệt đặc hiệu về huyết	Bổ huyết

Hội chứng Tâm khí hư:

Bệnh nguyên:

Do bệnh lâu ngày ở Tâm.

Do Tâm âm hư dẫn đến Tâm khí hư.

Người già, lão suy, khí toàn thân hư yếu ảnh hưởng đến Tâm khí.

Bệnh sinh:

Khí hư có đặc điểm: trống ngực, thở ngắn, tự ra mồ hôi, hoạt động lao động bệnh tăng lên.

Tâm khí hư sinh ra chứng sắc mặt xanh xao, mệt mỏi, lưỡi nhợt mềm bệu, mạch hư vô lực.

Triệu chứng lâm sàng:

Nặng vùng trước tim, mất ngủ, hay sợ hãi. Hồi hộp, vận động nhiều trống ngực càng nhiều hơn. Thở ngắn, thiếu hơi. Tự hãn. Mệt mỏi mất ngủ.

Cảm giác nóng, sợ lạnh, khát. Da tái xanh, gò má đỏ.

Lưỡi nhạt, mềm bệu, rêu trắng. Mạch tế vô lực.

Pháp trị:

Bổ ích Tâm khí.

Những bài thuốc YHCT thường gặp:

Tứ quân tử thang gia giảm.

Sâm phụ thang gia vị.

Phân tích bài thuốc Tứ quân tử thang gia giảm (Cục phương)

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân	Quân
Phục linh	Ngọt, nhạt, bình. Lợi niệu thẩm thấp, kiện Tỳ, an thần	Thần
Bạch truật	Ngọt, đắng ấm. Kiện Tỳ, táo thấp, cầm mồ hôi	Thần
Bá tử nhân	Ngọt, bình. Bổ Tâm Tỳ. Định thần, chỉ hãn, nhuận táo, thông tiện	Tá
Phụ tử	Cay, ngọt, đại nhiệt. Bổ mệnh môn hỏa, kiện Tỳ.	Tá
Viễn chí	Đắng, ôn. An thần, ích trí, tán uất, hóa đờm.	Tá
Đại táo	Ngọt, ôn. Bổ Tỳ ích khí. Dưỡng Vị sinh tân dịch, điều hòa các vị thuốc.	Sứ
Cam thảo	Ngọt bình. Bổ tỳ nhuận phế, gải độc, bổ trung khí	Sứ

Phân tích bài thuốc Sâm phụ thang gia vị.

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Đảng sâm	Ngọt, bình. Bổ trung, ích khí, sinh tân chỉ khát.	Quân
Hoàng Kỳ	Ngọt, ấm. Bổ Tâm khí, thăng dương khí của Tỳ	Thần
Phụ tử	Cay, ngọt, đại nhiệt. Bổ mệnh môn hỏa, kiện Tỳ.	Tá
Nhục quế	Cay, ngọt, đại nhiệt vào Can Thận. Bổ mệnh môn hỏa, kiện tỳ. Dẫn thuốc	Tá
Đan sâm	Đắng, hơi hàn. Trục ứ huyết, hoạt huyết .	Tá
Hồng Hoa	Cay, ấm. Phá ứ huyết, sinh huyết.	Tá
Cam thảo	Ngọt bình. Bổ tỳ nhuận phế giải độc, bổ trung khí	Sứ

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Đản trung	Mộ huyệt của Tâm bào. Hội của khí	Bổ khí
Cự khuyết	Mộ huyệt của Tâm	Bổ Tâm
Khí hải	Bể của khí. Huyệt tại chỗ	Bổ khí
Quan nguyên	Bổ nguyên khí	Bổ khí
Tam âm giao	Giao hội huyệt của 3 kinh âm/chân.	Huyệt đặc hiệu an thần

Hội chứng Tâm dương hư:

Bệnh nguyên:

Do bệnh lâu ngày ở Tâm. Do Tâm âm hư dẫn đến Tâm dương hư.

Do khí toàn thân hư yếu ảnh hưởng đến Tâm khí.

Bệnh sinh:

Tâm dương là công năng hoạt động; khi công năng này bị rối loạn gây nên hồi hộp, đau vùng tim, hôn mê.

Tâm dương còn có khả năng tuyên thông ở phần dương ngoài vệ. Tâm dương hư dẫn đến sợ lạnh, tay chân quyết lãnh.

Triệu chứng lâm sàng:

Tâm dương hư:

Sợ lạnh, thích uống nước ấm.

Đau bụng, tiêu chảy. Nước tiểu trong, tự hãn. Tay chân lạnh.

Phù nề, đau vùng ngực, hồi hộp. Lưỡi nhạt tím xám. Mạch vô lực.

Nếu nặng hơn, Tâm dương hư thoát sẽ có thêm có chứng:

Ra mồ hôi không ngừng. Chân tay quyết lạnh.

Môi xanh tím, thở nhỏ yếu, lưỡi xám tím.

Mạch nhỏ, hư muốn tuyệt.

Pháp trị:

Ôn thông tâm dương (Tâm dương hư).

Hồi dương cứu nghịch (Tâm dương hư thoát).

Những bài thuốc YHCT có thể sử dụng:

Chân vũ thang.

Độc sâm thang.

Lục vị hồi dương ẩm.

Hồi dương cấp cứu thang.

Sinh mạch tán.

Phân tích bài thuốc Lục vị hồi dương ẩm

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân	Quân
Phụ tử	Cay, ngọt, đại nhiệt. Hồi dương, cứu nghịch, bổ hỏa trợ dương, kiện Tỳ.	Quân
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, điều huyết, thông kinh	Thần
Đan sâm	Đắng, hơi hàn. Trục ứ huyết, hoạt huyết	Tá
Nhục quế	Cay, ngọt, đại nhiệt vào Can Thận. Bổ mệnh môn hỏa, kiện tỳ. Dẫn thuốc.	Tá-sứ
Nhục thung dung	Ngọt, mặn, ấm. Ôn bổ Thận dương, nhuận trường.	Tá
Ba kích	Cay, ngọt, hơi ôn. Ôn Thận trợ dương. Mạnh gân cốt, khử phong thấp.	Tá

Phân tích bài thuốc Sinh mạch tán gia vị

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân	Quân
Mạch môn	Ngọt, đắng, mát. Nhuận phế, sinh tân	Thần
Ngũ vị tử	Chua, mặn, ôn. Cố Thận, liễm Phế. Cố tinh.	Tá
Hoàng Kỳ	Ngọt, ấm. Bổ Tâm khí, thăng dương khí của Tỳ	Tá
Cam thảo	Ngọt ôn, bổ trung khí, bổ tỳ thổ	Sứ

Phân tích bài thuốc Hồi dương cứu cấp thang (Thương hàn lục thư)

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Phụ tử	Cay, ngọt, đại nhiệt, có độc. Hồi dương, cứu nghịch, bổ hỏa trợ dương.	Quân
Can khương	Cay, ấm. Ôn dương, tán hàn. Hồi dương, thông mạch	Thần
Nhục quế	Cay, ngọt, đại nhiệt. Bổ mệnh môn hỏa, kiện tỳ. Trợ dương, cứu nghịch.	Thần
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân.	Thần
Bạch truật	Ngọt, đắng ấm. . Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần	Tá
Phục linh	Ngọt, nhạt, bình. Lợi niệu thẩm thấp, kiện Tỳ, an thần	Tá
Ngũ vị tử	Chua, mặn ôn. Cố Thận, liễm Phế. Cố tinh.	Tá
Trần bì	Cay, đắng, ôn. Hành khí, hào Vị, hóa đờm.	Tá
Cam thảo	Ngọt ôn. Bổ trung khí, bổ tỳ thổ	Sứ

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Đản trung	Mộ huyệt của Tâm bào. Hội của khí.	Bổ khí
Cự khuyết	Mộ huyệt của Tâm	Bổ Tâm
Khí hải	Bể của khí. Huyệt tại chỗ	Bổ khí
Quan nguyên	Bổ nguyên khí	Bổ khí
Cao hoang	Huyệt ở Bàng quang, chỗ ở của thần minh	Bổ huyết giữ gìn cho dương
Nội quan	Lạc huyệt của Tâm bào	Định Tâm

Hội chứng Tâm thận bất giao:

Bệnh nguyên:

Do bệnh có tính nhiệt lâu ngày tích nhiệt làm cho Tâm âm hư.

Bệnh cảnh Tâm hư trên nền tảng đã có Thận âm hư.

Bệnh sinh:

Tâm chủ hỏa ở thượng tiêu. Thận chủ Thủy ở hạ Tiêu. Hai tạng này ở mức cân bằng gọi là Thủy Hỏa ký tế, thủy hỏa giao hòa nhau, giúp cơ thể ấm áp ở hạ Tiêu, mát mẻ ở thượng tiêu. Nếu 2 tạng này mất quân bình đưa đến sự mất điều hòa thủy Hỏa trong cơ thể gọi là Thủy Hỏa vị tế.

Khi Tâm Hỏa bị khuấy động do Tâm âm hư hoặc Tâm huyết hư. Hư hỏa bốc lên, trong khi đó vì cơ địa có âm hư sẵn, hoặc Thận âm hư, không đủ sức làm chủ thủy dịch, không kiềm giữ được hỏa , sinh ra chứng thượng tiêu thì nóng, bốc hỏa; Hạ tiêu và 2 chân thì lạnh. Hỏa đi đằng hỏa, thủy đi đằng thủy sinh ra bệnh chứng tâm thận bất giao.

Triệu chứng lâm sàng:

Chóng mặt, mất ngủ, trầm cảm, hồi hộp, bức rức, mất trí nhớ. Ù tai, hoa mắt. Cảm giác nóng ở cổ và khô họng, bốc nóng ở mặt.

Nước tiểu sậm màu, lượng ít. Đạo hãn, triều nhiệt, di tinh.

Đau nhức toàn thân, lưng gối mỏi, lạnh ở 2 chân. Tiểu ngắn đỏ, mạch tế sác.

Pháp trị:

Tư âm bổ thận an thần định chí.

Phân tích bài thuốc Bổ Tâm Thận

Tác dụng: Dưỡng huyết, tư âm, giao Tâm Thận.

Chủ trị: Các chứng Tâm âm hư do bệnh có tính nhiệt lâu ngày, hoặc Tâm dinh bất túc làm cho hỏa động, hư hỏa bốc lên làm tâm không giao được với Thận sinh phiền táo, miệng khô, lưỡi đỏ. Tiểu đỏ sẫm hoặc băng huyết, chân lạnh, huyết trắng, di mộng tinh.

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Liên nhục	Đắng, ngọt, mát. Thanh Tâm, giao Tâm Thận.	Quân
Hoài sơn	Ngọt, bình. Bổ Tỳ, chỉ tả, bổ Phế, sinh tân, chỉ khát, bình suyễn, sáp tinh.	Thần
Thục địa	Ngọt, hơi ôn. Nuôi Thận dưỡng âm, bổ Thận, bổ huyết.	Thần
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, điều huyết, thông kinh.	Thần
Trạch tả	Ngọt, nhạt, lạnh, vào Thận, Bàng quang. Thanh thấp nhiệt Bàng quang, Thận.	Tá
Ngưu tất	Chua, đắng, bình. Hoạt huyết, thông kinh, giải độc.	Tá
Ngũ gia bì	Đắng, cay, ấm. Mạnh gân cốt, tăng trí nhớ.	Tá
Lá sen	Dưỡng Tâm, An Thần.	Tá

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Thận du	Du huyệt của Thận ở lưng. Ích Thủy Tráng Hỏa.	Tư âm bổ Thận, chữa chứng đau lưng
Thái khê	Nguyên huyệt/Thận.	Bổ Thận âm
Phi dương	Lạc huyệt của bàng quang.	Bổ Thận âm
Dũng tuyền	Tĩnh Mộc huyệt/Thận. Tác dụng tại chỗ.	Bổ thận
Tam âm giao	Giao hội huyệt của 3 kinh âm/chân.	Tư âm
Tâm du	Bối du huyệt của Tâm.	Dưỡng Tâm an thần.
Thần môn	Tả tâm hỏa.Þ Tả tử ÞDu Thổ huyệt/Tâm	Thanh tâm hỏa, Tả Tâm nhiệt.

Hội chứng Tâm tỳ hư:

Bệnh nguyên:

Dinh dưỡng kém, không cung cấp đủ thủy cốc để tạo ra tinh huyết.

Phụ nữ sau khi sinh mất máu, hoặc chấn thương mất máu nhiều làm cho huyết hư.

Hoặc do chính Tỳ hư không tạo được đủ tinh huyết làm cho Tâm huyết hư càng hại Tỳ hư.

Thất tình (ưu tư, suy nghĩ nhiều).

Bệnh sinh:

Chứng Tâm Tỳ hư nguyên nhân có thể từ Tâm hư ảnh hưởng đến Tỳ theo tương sinh (Tâm hỏa sinh Tỳ thổ). Nên sau khi mắc những bệnh nặng ảnh hưởng đến Tâm huyết, làm cho Tâm chủ hư suy không giúp đỡ được cho công năng của Tỳ Thổ làm cho Tỳ Thổ cũng hư suy sinh ra chứng trạng ăn kém, ngủ ít, sụt cân...

Hoặc dinh dưỡng kém, hoặc mất mát do chấn thương, tinh trấp tạo ra cũng kém không đủ bù đắp để sinh ra huyết tỳ hư dẫn đến Tâm suy, và ảnh hưởng qua lại, tổn thương trực tiếp đến Tâm chủ làm xuất hiện trống ngực, hồi hộp, ngủ ít, hay mê…

Triệu chứng lâm sàng:

Trống ngực. Hồi hộp, ngủ ít, hay mê, hay quên.

Mệt mỏi, gầy yếu. Ăn kém, bụng đầy. Đại tiện lỏng.

Lưỡi nhạt bệu. Mạch tế nhược.

Pháp trị:

Bổ ích Tâm Tỳ.

Những bài thuốc YHCT có thể dùng, gồm:

Quy tỳ thang.

Phục mạch thang.

Bát trân thang gia giảm.
Phân tích bài thuốc Quy Tỳ thang

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Phục thần	Tiết Tâm nhiệt, bình ổn Tâm thần	Quân
Toan táo nhân	Ngọt, chua, bình. Dưỡng Tâm, an thần, sinh tân, chỉ khát	Quân
Long nhãn	Bổ huyết, kiện Tỳ.	Quân
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân	Thần
Hoàng Kỳ	Ngọt, ấm. Bổ Tâm khí, thăng dương khí của Tỳ.	Thần
Bạch truật	Ngọt, đắng ấm vào Tỳ Vị. Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần, cầm mồ hôi	Thần
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, điều huyết, thông kinh.	Tá
Viễn chí	Đắng, ôn. An thần, bổ Tâm Thận	Tá
Đại táo	Ngọt, ôn. Bổ Tỳ ích khí. Dưỡng Vị sinh tân dịch, điều hòa các vị thuốc	Tá
Mộc hương	Cay, ấm. Kiện Tỳ, hòa Vị, lý khí, chỉ thống.	Tá
Cam thảo	Ngọt ôn. Bổ trung khí, bổ tỳ thổ, hòa hoãn, hóa giải độc	Sứ

Phân tích bài thuốc Phục mạng thang

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Cam thảo	Ngọt ôn. Bổ trung khí, bổ tỳ thổ, hòa hoãn, hóa giải độc	Quân
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân.	Thần
Đại táo	Ngọt, ôn. Bổ Tỳ ích khí. Dưỡng Vị sinh tân dịch, điều hòa các vị thuốc	Thần
Quế chi	Ôn kinh. Thông dương	Tá
Sinh khương	Giải biểu, phát hãn	Tá
Sinh địa	Dưỡng âm, dưỡng huyết	Tá
A giao	Tư âm. Bổ huyết	Tá
Mạch môn	Nhuận phế, sinh tân dịch	Tá
Ma nhân	Vị ngọt, bình. Nhuận trường, lợi niệu, chống nôn	Tá

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Tâm du	Bối du huyệt của Tâm	Dưỡng Tâm an thần
Tỳ du	Du huyệt của Tỳ	Kiện Tỳ dưỡng huyết
Cách du	Huyệt Hội của huyết	Bổ huyết
Thái bạch	Nguyên huyệt của Tỳ	Trợ Tỳ đang bị hàn thấp làm khốn
Phong long	Lạc huyệt của Vị. Huyệt đặc hiệu trừ đờm.	Tác dụng hóa (hàn) đờm tại Phế

Hội chứng Tâm phế khí hư:

Bệnh nguyên:

Chứng âm hư hỏa vượng, nội hỏa sinh ra, làm tổn hao huyết dịch, hư hỏa càng bốc. Tổn hại Tâm hỏa, hại đến Phế kim.

Bệnh lý tích nhiệt đến mùa thu mới phát bệnh.

Bệnh sinh:

Phế âm chủ khí, Tâm chủ huyết. Tâm và Phế phối hợp làm khí huyết vận hành duy trì các hoạt động của cơ thể.

Khí thuộc dương, huyết thuộc âm. Khí thúc đẩy huyết vận hành, huyết đi kéo theo khí. Nếu khí không thúc đẩy huyết thì huyết sẽ ngưng gây ứ huyết. Nếu không có huyết thì khí mất chỗ dựa phân tán đi mà không thu lại được.

Trên lâm sàng thấy xuất hiện:

Tâm khí không đầy đủ gây huyết ứ làm trở ngại đến Phế mạch, làm Phế khí không tuyên giáng gây chứng háo suyễn.

Tâm chủ về hỏa, Tâm hỏa vượng lên ảnh hưởng đến Phế âm, một mặt xuất hiện các chứng Tâm phiền mất ngủ. Mặt khác xuất hiện các chứng ho, ho ra máu.

Phế khí hư nhược, tông khí trong Tâm mạch không đầy đủ gây ra Tâm Phế đều hư, Tâm khí không đầy đủ, không thúc đẩy Tâm huyết làm đau vùng ngực.

Triệu chứng lâm sàng:

Toàn thân mệt mỏi, dã dượi. Đau vùng ngực. Khó thở, hoặc thở nông nhanh. Tay chân lạnh.

Ho thiếu hơi, tự hãn. Da trắng bệch. Tiểu ít, hồi hộp, trống ngực. Mạch hư, tế.

Pháp trị:

Bổ ích Tâm Phế.

Ích khí dưỡng âm.

Những bài thuốc YHCT thường sử dụng, gồm:

Bát trân thang .

Nhân sâm dưỡng vinh thang.

Phân tích bài thuốc Bát trân thang (chỉnh thể loại yếu)

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân.	Quân
Bạch truật	Ngọt, đắng ấm. Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần, cầm mồ hôi	Quân
Phục linh	Ngọt, nhạt, bình. Lợi niệu thẩm thấp, kiện Tỳ, an thần.	Quân
Cam thảo	Ngọt ôn. Bổ trung khí, bổ tỳ thổ, hòa hoãn, hóa giải độc	Thần
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, hoạt trường, điều huyết.	Thần
Thục địa	Ngọt, hơi ôn. Nuôi Thận dưỡng âm, bổ Thận, bổ huyết	Thần
Bạch thược	Đắng, chát, chua. Dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu, giảm đau.	Thần
Xuyên khung	Cay, ôn. Hoạt huyết, chỉ thống, hành khí, khu phong	Tá

Phân tích bài thuốc Nhân sâm dưỡng vinh thang (Cục phương)

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân.	Quân
Bạch truật	Ngọt, đắng ấm. Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần, cầm mồ hôi.	Quân
Đương quy	Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, hoạt trường, điều huyết.	Thần
Thục địa	Ngọt, hơi ôn. Nuôi Thận dưỡng âm, bổ Thận, bổ huyết.	Thần
Bạch thược	Đắng, chát, chua. Dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu, giảm đau.	Thần
Phục linh	Ngọt, nhạt, bình. Lợi niệu thẩm thấp, kiện Tỳ, an thần.	Tá
Ngũ vị tử	Chua, mặn ôn. Cố Thận, liễm Phế. Cố tinh.	Tá
Viễn chí	Đắng, ôn. An thần, bổ Tâm Thận	Tá
Trần bì	Cay, đắng, ôn. Hành khí, hào Vị, chỉ nôn, hóa đờm, táo thấp.	Tá
Can khương	Cay, ấm. Ôn dương, tán hàn. Hồi dương, cứu nghịch.	Tá
Đại táo	Ngọt, ôn. Bổ Tỳ ích khí. Dưỡng Vị sinh tân dịch, điều hòa các vị thuốc.	Tá
Cam thảo	Ngọt ôn. Bổ trung khí, bổ tỳ thổ, hòa hoãn, hóa giải độc	Sứ

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Đản trung	Mộ huyệt của Tâm bào. Hội của khí	Bổ Tâm khí
Quan nguyên	Hội huyệt của 3 kinh túc tam âm	Bổ nguyên khí
Khí hải	Bể của khí	Bổ khí
Thần môn	Nguyên huyệt của Tâm	Bổ tâm
Chi chính	Lạc của Tiểu trường	Bổ Tâm Phế
Thái uyên	Nguyên huyệt của Phế	Bổ Phế
Thiên lịch	Lạc của Đại trường

Hội chứng Tiểu trường hư hàn:

Bệnh nguyên:

Do dương khí cơ thể suy kém, nội hàn được sinh ra.

Do Tỳ khí cơ thể suy yếu sẵn làm ảnh hưởng đến Tiểu trường.

Bệnh sinh:

Khi dương khí suy kém, nội hàn được sinh ra, hàn tà lâu ngày làm tổn thương Tiểu trường, làm hỏa của Tiểu trường sẽ mất và ảnh hưởng đến chức năng phân biệt thanh trọc.

Hoặc Tỳ khí hư, chức năng vận hóa mất không còn sinh hóa được thủy cốc thành ra chất tinh ba. Thủy cốc ứ trệ lại làm ảnh hưởng đến chức năng của Tiểu trường sinh ra sôi ruột tiêu chảy.

Triệu chứng lâm sàng:

Đau bụng âm ỉ, thích xoa nắn, sôi ruột tiêu chảy.

Tiểu nhiều lần, trong dài. Tay chân mệt mỏi, lạnh, không có sức.

Trời lạnh, ăn đồ sống lạnh bệnh càng tăng. Đại tiện lỏng, phân sống.

Lưỡi nhạt, rêu trắng mỏng. Mạch tế nhược.

Pháp trị:

Ôn trung kiện Tỳ chỉ tả.

Phân tích bài thuốc Lý trung thang (Thương hàn luận)

Phân tích bài thuốc.

Vị thuốc	Dược lý YHCT	Vai trò của các vị thuốc
Can khương	Cay, ấm. Ôn dương, tán hàn. Hồi dương, cứu nghịch	Quân
Nhân sâm	Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. Đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân	Thần
Bạch truật	Ngọt, đắng ấm. Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần, cầm mồ hôi.	Tá
Cam thảo	Ngọt ôn. Bổ trung khí, bổ tỳ thổ, hòa hoãn, hóa giải độc	Tá - Sứ

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt	Cơ sở lý luận	Tác dụng điều trị
Trung quản	Mộ huyệt của Vị	Kiện Tỳ Vị, chữa chứng đầy trướng bụng
Tỳ du	Du huyệt của Tỳ	Kiện Tỳ
Túc tam lý	Hợp thổ huyệt của Vị	Điều trung khí
Thiên xu	Mộ huyệt của Đại trường hoặc huyệt tại chỗ.	Chỉ tả
Khí hải	Bể của khí. Huyệt tại chỗ.	Ôn trung trợ dương
Quan nguyên	Giao hội của túc tam âm. Mộ của Tiểu trường.	Ôn trung

Bệnh chứng tâm tiểu trường

Bệnh chứng tạng tâm

Bệnh chứng phủ tiểu trường

Bài viết cùng chuyên mục

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: táo khí thương phế

Y học cổ truyền thoái hóa khớp xương

Phân loại thuốc y học cổ truyền

Y học cổ truyền ung thư cổ tử cung (cổ tử cung nham)

Phế nham (ung thư phế quản)

Y học cổ truyền liệt mặt nguyên phát (đông y)

Ngân tiết bệnh (bệnh vẩy nến)

Y học cổ truyền đại tràng kích thích (đông y)

Vị nham: ung thư dạ dày

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: nhiệt kết đại trường

Y học cổ truyền rối loạn hấp thu (đông y)

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: hàn thấp khốn tỳ

Y học cổ truyền viêm màng não do não mô cầu

Băng lậu: huyết ở âm đạo ra nhiều hoặc lai rai không dứt

Y học cổ truyền mỡ máu tăng cao

Niệu lạc kết thạch (sỏi niệu quản)

Bệnh học phế đại trường

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: vị nhiệt úng thịnh

Y học cổ truyền động kinh (đông y)

Bế kinh: điều trị bằng y học cổ truyền

Y học cổ truyền bại não (đông y)

Nhũ nham: ung thư vú

Quá mẫn tính tử ban (viêm thành mạch dị ứng)

Y học cổ truyền nhược năng tuyến giáp (viêm tuyến giáp Hashimoto)

Chi khí quản háo suyễn (hen phế quản)